Η δικαίωση δεν ήρθε ποτέ για τους Κουμή-Κανελλοπούλου

Η δικαίωση δεν ήρθε ποτέ για τους Κουμή-Κανελλοπούλου

17 Νοεμβρίου 1980: Επέτειος του Πολυτεχνείου, ο 24χρονος πέφτει θύμα της κτηνώδους βίας των ΜΑΤ 

17 Νοεμβρίου 2014. Η 41η επέτειος της αιματοβαμμένης εξέγερσης του Πολυτεχνείου που είχε στόχο την ανατροπή της χούντας στην Ελλάδα...

Την ίδια μέρα, συμπληρώνονται 34 χρόνια από τη δολοφονία των δύο νεαρών παιδιών, του Ιάκωβου Κουμή και της Σταματίνας Κανελλοπούλου. Τόσα χρόνια μετά, η δικαίωση δεν έχει έρθει ποτέ για τις άδικες πολιτικές δολοφονίες των δύο νέων, που έγιναν από τα ΜΑΤ το 1980 κατά τη διάρκεια της πορείας του Πολυτεχνείου. Παρά τις προσπάθειες και τους αγώνες, η υπόθεση δεν έφτασε καν στο ακροατήριο...

[Πηγή: It’s All Greek To Me, 13/11/2011]

«Ο εισαγγελέας καλούσε κόσμο να αναγνωρίσει στο πρόσωπο του Κουμή έναν αντι-εξουσιαστή που κατέβαζε βιτρίνες. Εμένα, τη σύντροφό του, δεν με κάλεσε ποτέ», λέει στον «Φιλελεύθερο» η σύζυγος του Ιάκωβου, Μαρία. Σε μια σπάνια συνέντευξή της, η Μαρία Κουμή μιλά για τις συγκλονιστικές στιγμές του Νοέμβρη του 1980, τα χρόνια που ακολούθησαν και τη σημερινή επέτειο. Μαζί της, ο συγγραφέας και εκδότης Λουκάς Αξελός, σύντροφος του Κουμή, που μαζί με τον χημικό Παύλο Χατζηπαύλου, ήταν από τους τελευταίους ανθρώπους που είδαν ζωντανό τον Ιάκωβο εκείνο το μοιραίο βράδυ.

«Η σημειολογία του Πολυτεχνείου συνδέεται με το Κυπριακό. Η Μεταπολίτευση και Δημοκρατία στην Ελλάδα επετεύχθη χάνοντας τη μισή Κύπρο. Κι όμως, σε αυτό δε γίνεται καμία αναφορά», μας λέει για την επέτειο ο Λουκάς Αξελός. «Κι έπειτα, σε σχέση με την καθαυτή εξέγερση, δεν μπορώ να κατανοήσω πώς γίνεται μεταχρονολογημένα να “βρέθηκαν” στο Πολυτεχνείο όλοι εκείνοι που το κατήγγειλαν τότε ή προωθούσαν τη λύση Μαρκεζίνη και να εμφανίζονται σήμερα ως “αγωνιστές” του Πολυτεχνείου. Η εξέγερση είναι δημιούργημα του ανεξάρτητου, ανένταχτου τμήματος της Αριστεράς και των Ελλήνων πολιτών, γεγονός που αποτυπώθηκε στους εκφωνητές, στα εκλεγμένα μέλη των γενικών συνελεύσεων ανά σχολή, την εργατική συνέλευση, στις οποίες δεν υπήρχε, παρά ένα πολύ μικρό κομμάτι της σημερινής κατεστημένης Αριστεράς και Κεντροαριστεράς. Με αυτήν την έννοια, απαξιώ να μπω στην τροχιά και τη λογική αυτής της σκύλευσης. Για μένα δεν έχει καμία έννοια και σημασία αυτό το τελετουργικό, που απλώς αναπαράγει μία -στην πορεία του πράγματος- διαμορφωμένη οιονεί εικόνα ενός άταφου νεκρού».

«Συμφωνώ απολύτως. Πάνε χρόνια που δεν κατεβαίνω στις πορείες του Πολυτεχνείου», συμπληρώνει η Μαρία Κουμή. «Για μένα πια, δεν σημαίνουν τίποτα...».

Από την Κύπρο στην Αθήνα για σπουδές

Η Μαρία και ο Ιάκωβος γνωρίστηκαν στην Κύπρο. Από μικρό κοριτσάκι, η Μαρία ήταν παρούσα στις μυστικές συναντήσεις μελών του αντιδικτατορικού κινήματος στην Κύπρο, μέσω των δύο της αδερφών. Με το πέρασμα των χρόνων η ομάδα «ανοίγει» και τότε γνωρίζει τον Κουμή. Η ομάδα για την αυτοδιάθεση της Κύπρου που οργανώνεται μετά τα τραγικά γεγονότα του ’74, το βιβλιοπωλείο «Οχτωβριανά» στο οποίο εργάζεται η Μαρία και οι πολιτικές και κοινωνικές ανησυχίες τους ενώνουν. Προερχόμενοι και οι δύο από αγροτικές οικογένειες, διαβλέπουν την καταπίεση που υπάρχει σε βάρος των γυναικών στο χωριό και επινοούν τρόπους για να βγαίνουν οι γυναίκες από τα σπίτια τους, όπως τα μαθήματα παραδοσιακού χορού. «Ο Ιάκωβος έχει τελειώσει τεχνική σχολή και δουλεύει στα διυλιστήρια. Όμως, το όνειρό του είναι να σπουδάσει και για το λόγο αυτό, χρειάζεται απολυτήριο κλασικών σπουδών. Εγγράφεται στο νυχτερινό σχολείο, το τελειώνει, δίνει εξετάσεις και περνάει στο Πολιτικό της Νομικής. Αυτός ήταν και ο λόγος που φύγαμε για την Αθήνα», διηγείται η Μαρία.

Στην Αθήνα, ο Ιάκωβος γράφεται στο πανεπιστήμιο και ξαναβρίσκει τους φίλους του. Τον Παύλο Χατζηπαύλου, τον Λουκά Αξελό, τον Δημήτρη Παπαχρήστο και αρκετούς άλλους, που γνώριζε από την πολιτική του δράση. Συμμετέχει στην πρώτη έκδοση των «Τετραδίων» και κατεβαίνει στις αντι-ιμπεριαλιστικές πορείες. Όταν η κυβέρνηση του Γεωργίου Ράλλη αποφασίζει να επανεντάξει την Ελλάδα στο ΝΑΤΟ -από το στρατιωτικό σκέλος του οποίου έχει αποχωρήσει μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο- ο Κουμής, η Μαρία και οι σύντροφοί τους συμμετέχουν ενεργά στις κινητοποιήσεις. Στις 17 Νοεμβρίου διαδηλώνει για την επέτειο του Πολυτεχνείου. Εκεί, έμελλε να ζήσει τις τελευταίες στιγμές της ζωής του.

Η μοιραία νύχτα

Στη διαδήλωση του Πολυτεχνείου, η Μαρία και ο Ιάκωβος έχουν κατέβει μαζί, παρέα με τους συντρόφους τους. «Καθώς πηγαίναμε, βλέπαμε φίλους, μιλούσαμε. Είχαμε δει μάλιστα τον Δημήτρη τον Παπαχρήστο (σ.σ. Εκφωνητής του Πολυτεχνείου) και του έχει κλείσει ραντεβού την επομένη στις 10.30 στο Σύνταγμα. Κάποια στιγμή, φτάσαμε στο μπλοκ της Β’ Πανελλαδικής και εκεί συναντήσαμε κάποιους φίλους. Η υγεία μου δεν ήταν πολύ καλά και επειδή είχαμε και το μωρό του Παύλου (σ.σ. Χατζηπαύλου) και της Αγγέλας μαζί, αποφασίζω να φύγω μαζί τους προς το σπίτι. «Ιάκωβε, θα μείνεις;», τον ρώτησα και περίμενα να πάρει απάντηση και από τον Παύλο. “Γυρίστε εσείς στο σπίτι του Παύλου και τα λέμε εκεί”, μου απάντησε. Ήταν ένα τέταρτο πριν χτυπηθεί η πορεία», λέει η Μαρία.

Έτσι κι έγινε. Μόνο που επειδή δεν ένιωθε καλά, πήγε στο σπίτι της για ύπνο. «Όταν άκουσα το κουδούνι στην πόρτα, νόμιζα πως είχε επιστρέψει ο Ιάκωβος. Όμως δεν ήταν. Ήταν ο Παύλος που μου είπε “Ντύσου, έγιναν επεισόδια, ο Ιάκωβος έχει τραυματιστεί, πάμε στο νοσοκομείο” και πήγαμε στο Λαϊκό». Το ερώτημα γιατί δηλαδή ο Κουμής ξαναγύρισε στην πλατεία Συντάγματος ενώ είχε μπει σε διαδικασία επιστροφής προς το σπίτι του, απασχολεί ακόμη και σήμερα τους ανθρώπους του. «Όπως εγώ γνωρίζω τον Ιάκωβο, θα άκουσε πυροβολισμούς και κάθησε εκεί που έβλεπε κόσμο να πηγαινοέρχεται για να περάσει η ένταση. Δεν υπολογίζει ότι κάποιος θα μπορούσε να έρθει από τα στενά και να τον χτυπήσει. Ο Ιάκωβος δεν είχε καν γνώση της Αθήνας. Δύο μαρτυρίες, ο φίλος μας ο Λευτέρης Ριζάς τον είδε απέναντι και δεν τον γνώρισε. Είδε έναν άνθρωπο να κάθεται σε μια πολυθρόνα. Και λέει στον φίλο που είναι μαζί του: “ποιος είναι ο νεαρός που κάθεται μόνος του εκεί; Τουρίστας είναι;” Μέχρι να αποσώσει την πρότασή του, εμφανίζεται η διμοιρία των ΜΑΤ πίσω από τον Ιάκωβο και αρχίζει να τον χτυπάει. Στη γωνία έχει κρυφτεί ένα παιδί από την Κρήτη, που είναι μάρτυρας στην υπόθεση. Αυτό το παιδί τα βλέπει από πολύ πιο κοντά και μου περιγράφει πώς τα ΜΑΤ, χωρίς κανένα λόγο, χτυπούν στο κεφάλι τον Κουμή», τονίζει η Μαρία.

Οι μαρτυρίες που ψηφίδα-ψηφίδα έχουν μαζευτεί εκ των υστέρων, συμπληρώνουν το παζλ. Αιμόφυρτος ο Ιάκωβος πηγαίνει προς μία καφετέρια, και ακουμπάει στην τζαμαρία. Μέσα είναι κόσμος, αλλά ο ιδιοκτήτης δεν θέλει να του ανοίξει να μπει. Χρειάζεται η παρέμβαση της δημοσιογράφου Αρετής Αθανασίου από τον Ριζοσπάστη για να τον βάλουν μέσα και να τον περιποιηθούν. Μαζί με τον Κρητικό, καλούν ασθενοφόρο.

Δύο φράσεις αποδίδονται στον Ιάκωβο Κουμή πριν καταλήξει κλινικά νεκρός. Την ώρα που τον έβαζαν στο φορείο, είπε: «Εγώ είμαι καλά τώρα. Κοιτάξτε τους άλλους». Και αφού παραδόθηκε στο ασθενοφόρο είπε: «Με έφαγαν, δεν έχουν το Θεό τους»...

Νοσοκομείο

Η πορεία είχε χτυπηθεί. Την επόμενη μέρα, ο Δημήτρης Παπαχρήστος θα περιμένει άδικα τον φίλο του Ιάκωβο στο Σύνταγμα. Από τις εφημερίδες θα μάθει για τον «κλινικά νεκρό»...

Στο λαϊκό υπήρχαν πάνω από 100 τραυματίες. Ακόμη μία κυπριακή ομάδα, αυτή της ΕΔΕΚ, είχε επίσης χτυπηθεί. «Έξω από την εντατική, υπήρχε ασφάλεια, αστυνομικοί. Ελάχιστες ήταν οι ώρες που μπορούσα να τον επισκεφθώ. Έβρισκα κουράγιο μιλώντας με τραυματίες...», θυμάται η Μαρία. «Ήταν ήδη κλινικά νεκρός, αλλά δεν μπορούσαμε και δεν θέλαμε να πιστέψουμε ότι δεν υπήρχε ελπίδα. Όταν όμως ζήτησα να μεταφερθεί στη Γερμανία, οι γιατροί με πήραν αγκαλιά και μου είπαν πως δεν έχει νόημα...». Ο Ιάκωβος Κουμής αφήνει την τελευταία του πνοή στις 23 Νοεμβρίου του 1980. Στις 27 Νοεμβρίου, η σωρός του μεταφέρεται στη γενέτειρά του για λαϊκό προσκύνημα και κηδεύεται την επομένη. «Ούτε η τότε κυπριακή κυβέρνηση, ούτε η ελληνική έστειλαν εκπροσώπους στην τελετή. Η ακολουθία μετατράπηκε σε πορεία διαμαρτυρίας. Και τα κυπριακά ΜΜΕ υποβαθμίζουν το γεγονός, για να μη χαλάσουν οι σχέσεις...», θα σχολιάσει ο Λουκάς Αξελός.

Λουκάς Αξελός - Μαρία Κουμή

«Από την πρώτη στιγμή, υπήρχε η προσπάθεια να ταυτίσουν τον Ιάκωβο με έναν από αυτούς που έσπαγαν βιτρίνες. Και σκέφτομαι ότι την ώρα που είχαμε δει τους φίλους μας μέσα στο μπλοκ της πορείας, ζητούσαμε άδεια από τα ΜΑΤ για να περάσουμε. Στην πορεία, βρέθηκαν κουκουλοφόροι να κατεβάσουν βιτρίνες. Ήταν η αφορμή για τα ΜΑΤ να χτυπήσουν...», τονίζει η Μαρία. «Η δράση των “γνωστών-αγνώστων” που λένε δεν ισχύει. Είναι γνωστοί, οι γνώριμοι της Ασφάλειας που ουσιαστικά λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο. Η διαχρονικότητα της δράσης τους οφείλεται στο ότι γίνεται πρόσληψη και ανανέωση του υπάρχοντος προσωπικού. Αλλά η τακτική είναι ίδια. Δεν την ταυτίζουμε με την ύπαρξη των πραγματικών αναρχικών, των “άδολων μπαχαλάκηδων”, που από ένα σημείο και μετά η δράση τους βεβαίως δεν βοηθάει καθόλου τα πράγματα. Αυτό που λέμε είναι ότι υπάρχει δράση προβοκατόρων στημένη και συγκεκριμένη», συμπληρώνει ο Λ. Αξελός.
«Γι’ αυτό όταν ο εισαγγελέας έψαχνε να βρει ανθρώπους να αναγνωρίσουν τον Ιάκωβο, είπα ότι ας ψάξουν στους δικούς τους. Δικοί τους είναι αυτοί που σπάνε βιτρίνες. Το κατάλαβα από τις μαρτυρίες των οδηγών ασθενοφόρων που ερχόντουσαν να με βρουν για να μου πουν ότι 15 μέρες νωρίτερα είχαν ειδοποιηθεί για να βρίσκονται σε συγκεκριμένα σημεία. Μου το είπε ο ΜΑΤατζής που αρνήθηκε να εκτελέσει εντολές και παραιτήθηκε».

Ο Ιάκωβος έφυγε νωρίς...

«Ο Ιάκωβος μόλις δύο φορές πρόλαβε να πάει στο Πανεπιστήμιο. Και πρόλαβε να συνειδητοποιήσει την κατάσταση και να γράψει για τη νοσηρή πολιτικοποίηση, μια παρατήρηση που ισχύει διαχρονικά μέχρι σήμερα», λέει η Μαρία Κουμή. «Ταιριάζει θα έλεγα με το μότο του Μπρεχτ, που αποτέλεσε βάση στο διδακτορικό που εκπόνησα για τον Ρήγα Βελεστινλή: “Λογοτεχνίες ολάκερες με εκλεκτά λόγια γραμμένες, θα ανασκαφτούν για την έρευνα μιας μικρής ένδειξης, πώς τον καιρό της καταπίεσης ας πούμε ζούσαν και επαναστάτες”. Αυτός είναι ο σκληρός πυρήνας της υπόθεσης του Κουμή. Η δολοφονία του κορυφώνει το όλο δράμα, αλλά η μικρή διαδρομή είναι καθαρά ριζοσπαστική και επαναστατική», σημειώνει ο Λουκάς Αξελός. «Ο Κουμής τιμά το κίνημα του Πολυτεχνείου για έναν καλύτερο κόσμο και δολοφονείται γι’ αυτό. Δεν έχουμε να κάνουμε με τυχαίο περιστατικό, αλλά με έναν άνθρωπο που και η ίδια του η δολοφονία είχε όλα τα χαρακτηριστικά της κτηνώδους βίας των κρατικών οργάνων. Και θέλω να πω πως ο 24χρονος αυτός νέος που δεν μπόρεσε ποτέ να ωριμάσει, ήταν ο καλύτερός μας. Ο πολιτικός, αλλά και ποιητικός του λόγος έδειχναν στόφα ανθρώπου που αν εξελισσόταν θα έφτανε σε άλλα επίπεδα. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε. Έφυγε πολύ νωρίς…»

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ

ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΑ

Το ραντεβού στον «Στοχαστή», τον εκδοτικό οίκο που διευθύνει ο Λουκάς Αξελός στο κέντρο της Αθήνας, είχε «κλείσει» μήνες πριν. Λίγες μέρες μετά την εκδήλωση για τη μνήμη του Ιάκωβου Κουμή τον Μάιο στο Χαϊδάρι με τίτλο «Ιάκωβος Κουμής 1956-1980, Τριάντα χρόνια δεν είναι αρκετά για να ξεχάσεις», είχαμε δημοσιεύσει στον «Φιλελεύθερο» ένα μικρό αφιέρωμα για τη σύντομη ζωή και τον αγώνα του δολοφονημένου Κύπριου φοιτητή. Από τότε εκκρεμούσε μια συνάντηση, για να δούμε από κοντά τα γραπτά του Ιάκωβου Κουμή, αλλά και τα ρούχα που φορούσε την ημέρα της δολοφονίας του. Ήθελα πολύ στη συνάντησή μας να ερχόταν και η Μαρία Κουμή, σύντροφος του Ιάκωβου, που παρά το γεγονός ότι είχα ακούσει πολλά για εκείνη, δεν είχα καταφέρει ποτέ να την γνωρίσω. Στη συνήθη αναζήτηση στο ίντερνετ, καμία φωτογραφία, καμία παρουσία της δεν μπορούσα να βρω. Ήταν σαφές πως η Μαρία είχε επιλέξει μια ζωή μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και οι... εμφανίσεις της ήταν λίγες και επιλεκτικές. Ήταν ακόμη ένας λόγος για να εκτιμήσω τη γυναίκα αυτή, που για πολλά χρόνια έστελνε ανοιχτές επιστολές και εκκλήσεις προκειμένου η υπόθεση της δολοφονίας των Κουμή-Κανελλοπούλου να φτάσει στο ακροατήριο... Για τους Ελλαδίτες της Μεταπολίτευσης, που μεγάλωσαν τιμώντας τους νεκρούς του Πολυτεχνείου, οι άνθρωποι που έζησαν από κοντά το απεχθές πρόσωπο της κρατικής βίας του ’80 ήταν μύθοι. Οι δολοφονίες εν καιρώ δημοκρατίας ήταν ένα μεγάλο σοκ, που «στοίχειωνε» για πολλά χρόνια τις πορείες και τις εκδηλώσεις μνήμης. Πολύ περισσότερο, που οι νεκροί δεν είχαν ποτέ δικαιωθεί -αντιθέτως, αυξήθηκαν με την πάροδο των χρόνων...Είναι όμως ακόμη μία παράμετρος, που συνδέει το νήμα του τότε με το σήμερα. Αυτή, που πολύ σοφά διατυπώθηκε από τους συντρόφους του των «Τετραδίων», του περιοδικού στο πρώτο τεύχος του οποίου είχε συνεργαστεί και ο Κουμής: «Ο Ιάκωβος Κουμής υπήρξε ο τελευταίος Κύπριος αγωνιστής που έπεσε στον αγώνα κατά του καθεστώτος της ξένης εξάρτησης του ελληνικού έθνους, όπως ο Λαμπράκης, ο Πέτρουλας, ο Τσαρουχάς, ο Μανδηλαράς, ο Παναγούλης και η Κανελλοπούλου».

Οι υποσχέσεις του Ανδρέα έμειναν κενές περιεχομένου ΓΙΑ ΠΕΝΤΕχρόνια μετά τη δολοφονία του Κουμή, η Μαρία εξακολουθούσε να ασχολείται με τα πολιτικά. «Είναι πολύ δύσκολο όταν έχεις να κάνεις με μια πολιτική δολοφονία και σε αυτές τις συνθήκες να σταθείς στα πόδια σου. Κουβαλάς αυτό το κομμάτι, ωστόσο, δουλεύεις εσύ τον εαυτό σου να μπορέσεις να βρεις τη δύναμη να στέκεσαι. Η συμμετοχή μου στα πολιτικά δρώμενα δεν έπαψε, ένιωσα και χρέος να συμμετέχω και να μην αποστασιοποιηθώ», μας λέει. «Κι έπειτα, όλο αυτό που έγινε, με τις δολοφονίες Κουμή και Κανελλοπούλου καθορίστηκαν και οι πολιτικές εξελίξεις. Ο Ανδρέας Παπανδρέου χρησιμοποίησε κατά κόρον τις δυο δολοφονίες των παιδιών για να μπορέσει να πάρει εξουσία, υποσχόμενος ότι θα φτάσει να εκδικαστεί η υπόθεση. Ωστόσο, όταν βρέθηκε με την εξουσία, απαξίωσε το θέμα. Ο πολιτικός αυτός χώρος αθέτησε ό,τι υποσχέθηκε στους προεκλογικούς του λόγους και η υπόθεση δεν πήγε ποτέ στο δικαστήριο».

«Τι σκέφτεσαι όταν μαθαίνεις για τις νέες πολιτικές δολοφονίες, τους νέους πολιτικούς τραυματισμούς;», τη ρωτάω. «Άλλος ένας στο βωμό. Γιατί;», απαντά αυτόματα. «Άλλος ένας στο βωμό, αλλά ξέρω το γιατί», παρεμβαίνει δημιουργικά ο Λ. Αξελός. «Γιατί εξακολουθεί να υπάρχει το ίδιο καθεστώς, η ίδια τάξη πραγμάτων. Δε διερωτώμαι, γιατί η επιβεβαίωση προκύπτει από το σύνθημα που ακούγεται ακόμη στις πλατείες: Ψωμί- Παιδεία- Ελευθερία, η χούντα δεν τελείωσε το ’73. Και μ’ αυτήν την έννοια, ο αγώνας συνεχίζεται», λέει. «Και θα συνεχίζεται...», ξαναλέει η Μαρία...