Ο Πολιτισμός - Το «Μυστικό Όπλο» του Ελληνισμού

Ο Πολιτισμός

Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και ποιητές εμφανίζονται στις αγιογραφίες Ορθόδοξων ναών μαζί με τους αγίους και τους νεομάρτυρες. Μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας μπορεί η Ελλάδα να αξιοποιήσει την τεράστια ιστορία και πνευματική κληρονομιά της για να πετύχει στρατηγικούς εθνικούς στόχους. Η διαχρονική έλλειψη πολιτιστικών πολιτικών είναι μια χαίνουσα πληγή.

Το «Μυστικό Όπλο» του Ελληνισμού

 

«Είχα έναν πατέρα θαυμαστή της αρχαίας Ελλάδας και μια μητέρα, η οποία ζούσε στην μυθολογία… έχω μεγαλώσει μέσα σε αυτό το περιβάλλον… δεν πάω να παραστήσω την Ιταλίδα ή την Γαλλίδα. Πάω με τα εμπορεύματά μου. Την αυθεντικότητά μου… Δεν είπα ποτέ ‘’είμαι επιπέδου ευρωπαϊκού’’. Είμαι επιπέδου ελληνικού…»

Ειρήνη Παπά (1926-2022)

 

του Λεωνίδα Χ. Αποσκίτη

 

Ο μεγάλος μας ποιητής Γιώργος Σεφέρης ήταν από το 1957 πρεσβευτής της Ελλάδας στην Μ. Βρετανία αλλά δεν κλήθηκε ποτέ να συμμετάσχει στην ελληνική αντιπροσωπεία στην Ζυρίχη και η ενημέρωσή του για τις διαπραγματεύσεις του Κυπριακού ήταν περιορισμένη. Απογοητευμένος από την στάση της ελληνικής κυβέρνησης, αντιγράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο, στις 1/1/1959, τους στίχους του Βιζυηνού: «…ελεημοσύνη από την Φραγκιά κι απ’ την Τουρκιά χαστούκια».

Και σχολιάζει από κάτω: «Έπειτα από τον αιώνα τόσα και τόσα, δεν αλλάξαμε αλίμονο».

Αν ζούσε σήμερα, θα έγραφε τα ίδια και χειρότερα, και μεις όχι μόνο «δεν αλλάξαμε, αλίμονο»… αλλά χειροτερέψαμε.

Σήμερα, οι βασικοί τομείς στους οποίους εντοπίζεται η προβληματικότητα της επιβίωσης του ελληνικού έθνους είναι τρεις:

α) Το Δημογραφικό πρόβλημα: η οξύτητα που προσλαμβάνει η υπογεννητικότητα και το προσφυγικό ζήτημα, με την αντικατάσταση πληθυσμού στο μέλλον.

β) Εθνική στρατηγική: η έλλειψη συνεπούς εξωτερικής πολιτικής, ανεξάρτητης από τα συμφέροντα ΕΕ και ΝΑΤΟ, που να δίνει προοπτική για τον τόπο και όραμα στον λαό.

γ) Οικονομική χρεωκοπία: η παθολογική διάρθρωση της οικονομίας μας λόγω της αποβιομηχάνισης, της εγκατάλειψης της γης, την απουσία εθνικού νομίσματος και της ανάδειξης του προβληματικού τομέα των υπηρεσιών και του τουρισμού σε «βαριά βιομηχανία» της χώρας.

Οι παραπάνω σοβαροί κίνδυνοι που απειλούν την υπόσταση του ελληνικού κράτους και έθνους δεν αντιμετωπίζονται μόνο με οικονομική ανάπτυξη «της αρπαχτής» ή με πολυδάπανους πολεμικούς εξοπλισμούς, με μόνιμο σύμπλεγμα κατωτερότητας και εξάρτησης απέναντι τους δυτικούς «προστάτες» μας.

Αντιθέτως, η Ελλάδα διαθέτει πολλούς υλικούς αναπτυξιακούς πόρους (ορυκτός πλούτος, υδρογονάνθρακες, βότανα…) που δεν αξιοποιούνται δυναμικά, αλλά και ένα μεγάλο «μυστικό» όπλο, το οποίο χρειάζεται να ενεργοποιηθεί.

Το όπλο του πολιτισμού, της ελληνικής πολιτισμικής κληρονομιάς, της ιδιαίτερα σημαντικής προσφοράς της Ελλάδας στην πνευματική και υλική ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Αν καταστρωθούν τα κατάλληλα σχέδια εκμετάλλευσής της, σύμφωνα και με τις νέες τεχνολογίες, μπορεί να μας εξασφαλίσει μια ακατάλυτη δύναμη άνετης επιβίωσης και σεβασμού από τους άλλους λαούς του πλανήτη.

Η ιδιαιτερότητα του ελληνικού έθνους είναι ο πολιτισμός του. Μέσα από αυτόν διαμορφώθηκε η φυσιογνωμία του μέσα στους αιώνες και μέσω αυτού έχει σηματοδοτηθεί η θέση του ανάμεσα στους άλλους λαούς. Είναι γεγονός ότι ο αρχαίος, ο κλασσικός, ο βυζαντινός κι ο νεώτερος πολιτισμός είναι ό,τι καλύτερο δημιουργήσαμε ως λαός όλες αυτές τις χιλιετίες της ύπαρξής μας. Δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο δυστυχώς για τις τελευταίες δεκαετίες που η επέλαση της υποκουλτούρας της παγκοσμιοποίηση έχει μαράνει την πολιτιστική μας ζωή…

Ο πολιτισμός μας είναι ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Πλάτων αλλά και ο Πλήθων ο Γεμιστός, είναι ο Αριστοτέλης αλλά και ο Βησσαρίων… Είναι ο Πραξιτέλης, ο Ιπποκράτης αλλά και ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Ελ Γκρέκο ή ο Γιαννούλης Χαλεπάς. Είναι ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Καρυωτάκης αλλά και ο Καστοριάδης, ο Αξελός, ο Παρθένης ή ο Καζαντζάκης. Και μαζί μ’ αυτούς πολλές εκατοντάδες ακόμα κορυφαίοι εκφραστές ανά τους αιώνες ενός και του αυτού πολιτισμικού προτύπου με κύριο χαρακτηριστικό τον άνθρωπο και την τελειοποίησή του μέσα στον κόσμο αλλά και πέρα από τα υλικά δεσμά (αναθρώ = βλέπω προς τα πάνω) με την πνευματική του εξέλιξη. Η ελληνική γλώσσα είναι η μοναδική που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο σύμφωνα με τι ανώτερες διανοητικές του ικανότητες (κατά Σωκράτη: λογίζεται, σκέφτεται, κρίνει και αποφασίζει).

Η μεγάλη μας τραγωδός Ειρήνη Παπά, που «έφυγε» πρόσφατα, καυτηριάζοντας την ξενομανία και την δυτικοπάθεια που μας δέρνει εδώ και καιρό, ιδιαίτερα τα στρώματα της ιντελιγκέντσιας (Ευρώπη και ξερό ψωμί δλδ…, αφού έχει και γερά «πακέτα» το άθλημα), είχε πει με την ελληνική υπερηφάνεια που την διέκρινε: «Ελληνίδα είμαι, γιατί γεννήθηκα εδώ και γιατί η ταυτότητά μου είναι η παιδική μου ηλικία… Στο εξωτερικό δεν πάω για να παραστήσω την Ιταλίδα, την Γαλλίδα. Πάω με τα εμπορεύματά μου. Σε ένα τραπέζι πολιτιστικής ανταλλαγής φέρεις πάντα τον θαυμασμό. Τον θησαυρό σου…» (περιοδικό ΕΝΑ).

Ο Ιωάννης Καποδίστριας οραματιζόταν μια Ελλάδα ελεύθερη και κυρίαρχη, η οποία έπρεπε να κηρυχθεί χώρα των Επιστημών και της Φιλοσοφίας. Πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό κατά τον Καποδίστρια; Με ομόφωνη απόφαση όλων των Μεγάλων Δυνάμεων και με μόνιμη δέσμευσή τους ότι το έδαφος της Ελλάδας είναι απαραβίαστο και τα σύνορά της απρόσβλητα.

«Δια την Διαφώτισιν του ανθρωπίνου γένους», όπως έλεγε. «Κειμένη μεταξύ Ασίας και Ευρώπης ευκόλως θα κατανοή η Ελλάς το νόημα της μυστικοπαθούς ζωής της Ανατολής, ενώ αφ’ ετέρου θα εισδέχεται το εκλεπτυσμένον πνεύμα των Ευρωπαίων δημιιουργούσα κατ’ αυτόν τον τρόπον μίαν δι’ ολόκληρον την ανθρωπότητα σωτήριον ισορροπίαν», είχε πει χαρακτηριστικά.

Αυτό το Όραμα πρέπει να γίνει η νέα «Μεγάλη Ιδέα» των Ελλήνων για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε στις ακραίες συγκρουσιακές συνθήκες που έρχονται μεταξύ της καταρρέουσας Δύσης και της ανερχόμενης Ευρασίας.

Κάτι ανάλογο, σε γενικές γραμμές, επιχείρησε κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου (1926-1932) κι ο μεγάλος ποιητής μας Άγγελος Σικελιανός καθώς, με την βοήθεια της Αμερικανίδας συζύγου του Εύας Πάλμερ, προσπάθησε να επαναφέρει τις αρχαίες δελφικές γιορτές με διάφορες παραστάσεις κι αγώνες για να αναβιώσει το Δελφικό Ιδεώδες.

Οι Δελφοί, για τον Σικελιανό, συμβόλιζαν το πνεύμα της απόρριψης των φραγμών που χώριζαν κράτη, λαούς κι ανθρώπους. «Μ’ αυτό το πνεύμα…, η Δελφική Ιδέα αγκάλιασε Ανατολή και Δύση, ακριβώς σαν τους δύο αετούς του Δία οι οποίοι, ελευθερωμένοι από τις δύο αντίθετες άκρες του κόσμου, φώλιασαν μαζί πάνω στην Δελφική πέτρα που λέγεται ο Ομφαλός της γης. Αυτή η πέτρα υποδήλωνε το πνευματικό κέντρο της γης…», έλεγε.

Οραματίστηκε μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο την ίδρυση ενός οικουμενικού «Δελφικού Πανεπιστημίου» σαν εστία «μιας μεγάλης εκπαιδευτικής και αναγεννητικής αποστολής, στερεωμένης με ιδρύματα, σχολές, συνέδρια και λοιπά…».

Το όραμά του δεν είχε συνέχεια, λίγοι ήταν αυτοί που έδειξαν κατανόηση για τα σχέδιά του και πολλοί τα λοιδόρησαν… και η ελληνική κοινωνία δεν οδηγήθηκε σε καλύτερες μέρες, όπως ονειρευόταν ο ποιητής.

Ο Άγγελος Σικελιανός εναντιώθηκε σε κάθε ιδέα εμπορευματοποίησης και μαζικού τουρισμού που δεν εξυψώνει συγχρόνως το ηθικό και πνευματικό επίπεδο των ατόμων.

Το μαζικό τουριστικό πρότυπο

Ο ελληνικός τουρισμός τις τελευταίες δεκαετίες έχει αποκληθεί η «βαριά βιομηχανία» της χρεωκοπημένης χώρας. Ακολουθείται το μοντέλο της μονομερούς εκμετάλλευσης του τουριστικού προϊόντος από τα οργανωμένα μεγάλα τραστ, των ελάχιστων μεμονωμένων τουριστών και της προκλητικής εγκατάλειψης της πολιτιστικής κληρονομιάς και κουλτούρας.

Οι «πλωτές πολιτείες», τα σύγχρονα κρουαζιερόπλοια, φθάνουν στα λιμάνια κι όπως κάποτε με τον 6ο αμερικανικό στόλο –«καλώς ήρθε το δολλάριο»- οι ντόπιες δημοτικές αρχές καλωσορίζουν τους τουρίστες με φθηνές φιέστες κι εκδηλώσεις.

Κάποτε που η χώρα διέθετε ακόμα μόνο 50.000 ξενοδοχειακές κλίνες και δεχόμαστε περίπου 350.000 ετησίως… θεωρούνταν κινδυνολόγοι όσοι έλεγαν ότι «θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης». Αλλά τότε η χώρα είχε ακόμα πρωτογενή τομέα παραγωγής σε ανάπτυξη, μεγάλες βιομηχανικές μονάδες, αγρότες και τεχνίτες που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην οικονομία, πιστοποιημένα προϊόντα ελληνικά, αγροτικά και βιομηχανικά, σε βιώσιμες τιμές, εκπαίδευση και κατάρτιση με προσανατολισμό στην παραγωγή… και όχι στην παροχή υπηρεσιών γκαρσονιών.

Και τότε, τις δεκαετίες ’60-‘70, η χώρα είχε έναν ζωντανό πολιτισμό, που είχε αρχίσει βέβαια να δυτικοποιείται, αλλά διατηρούσε την ικμάδα της ελληνικότητας, ο οποίος ακόμα κα στο επίπεδο της κρατικής γραφειοκρατίας επηρέαζε την χάραξη στρατηγικής μετριάζοντας τις οικονομίστικες αντιλήψεις που ήδη επικρατούσαν.

Έτσι, βλέπουμε έναν Καραμανλή, τον εμπνευστή της οικονομικής «ανάπτυξης» που έκανε την Αθήνα τσιμεντούπολη, να αναθέτει, όμως, σε σπουδαίους αρχιτέκτονες, όπως ο Δημήτρης Πικιώνης και ο Άρης Κωνσταντινίδης, την υλοποίηση μιας τουριστικής αντίληψης συμβατής με την ελληνική φύση και πολιτιστική κληρονομιά. Έτσι γέμισε η Ελλάδα με τα περίφημα «Ξενία» για τους ξένους επισκέπτες, καθιερώθηκε το Φεστιβάλ Επιδαύρου με μεγάλες παρουσίες σε αρχαίες τραγωδίες, όπως η Μαρία Κάλλας, η Κατίνα Παξινού, η Ειρήνη Παπά κ.ά., εγκαινιάστηκε το Φεστιβάλ Αθηνών και αξιοποιήθηκαν πολλά πολιτιστικά μνημεία σε όλη την χώρα. Αρχικός σκοπός ήταν η προσέλκυση επισκεπτών ανώτερου πνευματικού επιπέδου και υψηλή εισοδηματικής ικανότητας που θαύμαζαν την ελληνική ιστορία και πολιτισμό.

Η τουριστική πολιτική τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν πολύ πιο συμβατή με την ελληνική φύση και την πολιτιστική κληρονομιά. Σπουδαίοι αρχιτέκτονες, όπως ο Άρης Κωνσταντινίδης, και μεγάλοι καλλιτέχνες, όπως η Μαρία Κάλλας, συνέβαλαν με το έργο τους στην προσέλκυση επισκεπτών ανώτερου πνευματικού επιπέδου που θαύμαζαν τον πολιτισμό μας.

Σήμερα, μισόν αιώνα μετά αφ’ ότου επί της χούντας άρχισε η άγρια τουριστική εκμετάλλευση, έχει επικρατήσει το δόγμα της «κονόμας», της κερδοσκοπίας και του τουρισμού-«βαριά βιομηχανία»… Με πάνω από 30 εκατομ. ξένους (χωρίς τις αφίξεις κρουαζιέρας) και πάνω από 1 εκατομ. κλίνες σε ξενοδοχεία και «παραξενοδοχεία», ο τουρισμός έχει γίνει ο μονόδρομος για την «ανάπτυξη» σε μια πτωχευμένη χώρα, αν και το 70% των ξενοδοχειακών κλινών συγκεντρώνονται σε 4 περιοχές της Ελλάδας (πηγή: ΞΕΕ).

Είδη μαζικού τουρισμού, όπως ο τουρισμός κρουαζιέρας, θα μπορούσε να παρομοιαστεί, όπως είπαμε, με τον αμερικανικό ναυτικό στόλο που έφτανε στον Πειραιά, κατανάλωνε στο λιμάνι και αποχωρούσε. Οι περισσότερες πλωτές πολιτείες ανήκουν σε ξένα -κυρίως αμερικανο-καναδικά- συμφέροντα, δεν συνεισφέρουν στις τοπικές οικονομίες ιδιαίτερα, αποδίδουν ελάχιστο φόρο και επιφέρουν έντονες περιβαλλοντικές πιέσεις.

Τα είδη αυτά του τουρισμού προωθούν all inclusive πακέτα στους καταναλωτές τους (περιλαμβάνουν όλες τις δραστηριότητες μέσα στα καταλύματα), με αποτέλεσμα να μην ενισχύονται σημαντικά οι γύρω τοπικές οικονομίες.

Από την άλλη, οι τοπικές δημοτικές ηγεσίες λειτουργούν με την κοντόφθαλμη λογική της επανεκλογής που δεν τους επιτρέπει να δώσουν πολιτιστική ώθηση στις κοινωνίες τους, πέρα από «πιασάρικα» μουσικά δρώμενα του συρμού.

Αρκετά κονδύλια δίνονται μέσω ευρωπαϊκών, κυρίως, χρηματοδοτήσεων προς αυτές τις κατευθύνσεις, τα περισσότερα εκ των οποίων αναλώνονται σε ανούσιες προβολές και μελέτες και όχι στην ισχυροποίηση της τοπικότητας κα της συνεργασίας των κοινωνικών και πολιτιστικών φορέων.

Η κυρίαρχη αυτή οπτική γωνία της ποσοτικής προσέγγισης του τουρισμού παραμέλησε το φυσικό, ανθρωπογενές και πολιτιστικό περιβάλλον που αποτελεί την βάση για την δημιουργία του «τουριστικού προϊόντος». Η συνακόλουθη απουσία ευρύτερου σχεδιασμού στην τουριστική ανάπτυξη και η έλλειψη περιβαλλοντικής αγωγής και παιδείας προκάλεσε αρνητικές επιπτώσεις και έθεσε σε αμφισβήτηση την δυνατότητα βιωσιμότητας ολόκληρων τουριστικών περιοχών.

Έτσι, τελευταία, σε αλλεπάλληλα συνέδρια, συναντήσεις ή συσκέψεις που γίνονται διαπιστώνεται ότι «τις τελευταίες δεκαετίες η τουριστική ανάπτυξη στις νησιωτικές περιφέρειες της Ελλάδος, αλλά και στην Κύπρο έγινε κατά κανόνα ‘’άναρχα’’ με κύριο στόχο το κέρδος, χωρίς σεβασμό στις αρχές της ισόρροπης ανάπτυξης και χωρίς να δοθεί η απαραίτητη μέριμνα για το περιβάλλον».

Τα αρνητικά φαινόμενα στις τουριστικές περιοχές είναι:

Οικιστική αναρχία – αυθαίρετη δόμηση – ρύπανση ακτών και θαλασσών

Πολιτιστική υποβάθμιση – αισθητική υποβάθμιση – φθορά  μνημείων

Αλλοίωση παραδοσιακών οικισμών – καταστροφή σπάνιων βιότοπων, φυσικών οικοσυστημάτων και φυσικών καλλονών

Κυκλοφοριακή επιβάρυνση – ηχορύπανση – κοινωνικές αλλοιώσεις

Εγκατάλειψη γεωργικών ή άλλων τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων (π.χ. αλιεία, κτηνοτροφία, βιοτεχνίες)

Δημιουργία υπερκορεσμένων περιοχών – προβλήματα στην διαχείριση ενεργειακών αναγκών και των παραγόμενων αποβλήτων

Υποβάθμιση παρεχομένων υπηρεσιών (σαν συνέπεια και των προηγούμενων) – πτώση τιμών

Έλευση τουριστών χαμηλών πολιτιστικών ενδιαφερόντων αλλά και χαμηλού εισοδήματος

Μείωση της κατά κεφαλήν δαπάνης καθώς η Ελλάδα εξελίχθηκε σε χώρα-δέκτη τουριστών κατώτερου εισοδηματικού επιπέδου

Τα προβλήματα αυτά επιτείνονται και από ένα άλλο χαρακτηριστικό του μαζικού τουρισμού: την εποχική κατανομή των τουριστών στον χώρο και στον χρόνο.  Η συσσώρευση σε μια «τουριστική σεζόν» δημιουργεί ειδικά προβλήματα συμφόρησης στον χώρο και δυσχεραίνει την παροχή των σωστών υπηρεσιών.

Η Ελλάδα και η Κύπρος, όπου η τουριστική βιομηχανία έχει γίνει ο βασικότερος πόλος για την εξασφάλιση πολύτιμου συναλλάγματος, κινδυνεύουν να καταντήσουν όπως μερικές από τις πιο ελκυστικές περιοχές στον κόσμο που έγιναν κόλαση λόγω του μαζικού τουρισμού.

Η μεγάλη πολιτιστική δημιουργία του ’60 σε όλους τους τομείς της τέχνης και του λόγου είχε κάνει την «φτωχή» τότε Ελλάδα γνωστή και σεβαστή στα πέρατα της Οικουμένης. Τα δύο βραβεία Νόμπελ, τα δύο Λένιν και η ελληνική μουσική που ακουγόταν σε όλες τις ηπείρους προκαλώντας ρίγη συγκινήσεως ήταν ο πλούτος και η δύναμη της χώρας.

Ο εναλλακτικός δρόμος του πολιτισμού

Ο Τουρισμός εξαρτάται άμεσα από την τεχνολογία των μέσων μεταφοράς αλλά και από την κατάσταση της οικονομίας και δημιουργεί θεαματικές αλλαγές, πολλές φορές όσο καμμιά άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, στους τομείς απασχόλησης και ανάπτυξης.

Ο καθαυτό τουρισμός αναπτύχθηκε από τον 18ο αιώνα και μετά, με την ταυτόχρονη εμφάνιση του κινήματος του ρομαντισμού και της βιομηχανικής επανάστασης. Από  τότε η τουριστική κίνηση ακολούθησε την εξέλιξη της βιομηχανικής κοινωνίας και τις προόδους του υλικού πολιτισμού.

Η τεχνολογική εξέλιξη και ειδικά η επανάσταση που έφερε στις μεταφορές η χρήση του ατμού (σιδηρόδρομος, ατμόπλοιο) διευκόλυνε την μαζικότερη μετακίνηση των Ευρωπαίων, κυρίως, πολιτών εκτοξεύοντας στα ύψη το φαινόμενο του τουρισμού και του παραθερισμού για μακρά περίοδο.

Παράλληλα, η ολοένα αυξανόμενη βιομηχανοποίηση από τα μέσα του 19ου αιώνα έκανε συχνότερα τα επαγγελματικά ταξίδια και έδωσε μεγαλύτερο ελεύθερο χρόνο σε χειρωνακτικά στρώματα του πληθυσμού (όπως οι μέσοι αγρότες και τεχνίτες) που απόκτησαν έτσι την δυνατότητα της μετακίνησης.

Στα μέσα του 20ου αιώνα, η μεγάλη ανάπτυξη των αεροπορικών συγκοινωνιών, των επικοινωνιών, η άνοδος των εισοδημάτων, η μείωση του χρόνου εργασίας, οι κοινωνικές κατακτήσεις, όπως η καθιέρωση του 8ώρου και του θεσμού των διακοπών, και η απλοποίηση των διατυπώσεων για την διάβαση των συνόρων ή την απόκτηση συναλλάγματος, ευνόησαν τον μαζικό διεθνή τουρισμό που ακολούθησε κατακόρυφη ανοδική πορεία.

Ο Τουρισμός ήταν πάντα μια ανθρώπινη δραστηριότητα με πολύ σημαντική κοινωνικο-οικονομική, αλλά και πολιτιστική, σημασία βασισμένη στην ανάγκη του ανθρώπου για αναψυχή αλλά και γνωριμία με άλλους τόπους, ήθη και έθιμα, που επηρέαζε και επηρεάζει την γεωγραφία ολόκληρων περιοχών της Γης.

Αρχικά, ήταν από παλιά συνήθεια των βασιλικών, των αριστοκρατικών και των εύπορων εν γένει κοινωνικών τάξεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι θαυμάσιες περιηγήσεις των αρχόντων της Ελληνιστικής εποχής, οι εξοχικές επαύλεις των Ρωμαίων, τα ταξίδια του αυτοκράτορα Αδριανού κ.ά.

Τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου Τουρισμού, η εποχικότητα -δημιουργία αιχμής ορισμένους μήνες- και η μαζικότητα, οι αντίστοιχα διαμορφωμένες υπηρεσίες του τουριστικού marketing, όπως και οι αρνητικές επιπτώσεις για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, έχουν οδηγήσει σε διεθνή επανεξέταση του προτύπου του μαζικού τουρισμού.

Η αμφισβήτηση του μαζικού τουριστικού προτύπου στηρίζεται στην εκτίμηση ότι η δημιουργία ενός τουριστικού ρεύματος ποιότητας, υψηλού οικονομικού και μορφωτικού επιπέδου, καθ’ όλη την διάρκεια του έτους, θα ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές επιπτώσεις που, όπως επισημάναμε, προέκυψαν από την τουριστική ανάπτυξη.

Με δεδομένες τις αρνητικές συνέπειες του μαζικού τουρισμού, άρχισαν σταδιακά οι Διεθνείς Οργανισμοί, όπως το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS), να επισημαίνουν και να προειδοποιούν για την πίεση που ασκείται στην διάρκεια της τουριστικής σεζόν σε περιοχές ευαίσθητες εξ αιτίας του πολιτιστικού και οικολογικού τους προφίλ.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τον Τουρισμό και την Εκπαίδευση κατά την διάρκεια των Διακοπών -ATLAS- ξεκίνησε μια έρευνα για τον προσδιορισμό της φυσιογνωμίας και των κατευθύνσεων του Πολιτιστικού Τουρισμού στην Ευρώπη.

Η έρευνα απέδειξε ότι οι τουρίστες που έχουν πολιτιστικά κίνητρα για το ταξίδι τους έχουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ταξιδεύουν συχνά και επηρεάζονται περισσότερο από τα πολιτιστικά αξιοθέατα για την επιλογή τους. Σύμφωνα με την έρευνα, στα χαρακτηριστικά των «πολιτιστικών τουριστών» από 12 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ισχύουν τα εξής:

α) οι «πολιτιστικοί τουρίστες» έχουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης

β) σε ποσοστό περίπου 20% είναι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών

γ) υπάρχει μεγάλη ομοιογένεια όσον αφορά στην κοινωνική τους προέλευση, τα κίνητρα και το καταναλωτικό τους πρότυπο

δ) ο μέσος όρος ηλικίας δεν είναι υψηλός, όπως πιστεύεται, αντίθετα, το 1/3 είναι ηλικίας κάτω των 30 ετών και το ποσοστό αυξάνει (περίπου κατά το ήμισυ!) όταν πρόκειται για «πολιτιστικούς τουρίστες» μεγάλων πόλεων

ε) οι τουρίστες έχουν την τάση να προτιμούν αξιοθέατα που έχουν σχέση με την πολιτιστική κληρονομιά, όπως μουσεία, ιστορικά μνημεία, παρά θέατρα ή φεστιβάλ

στ) το περιβαλλοντικό στοιχείο, η συνύπαρξη δηλαδή πολιτιστικής κληρονομιάς και φυσικού κάλλους, ενισχύει την προσέλκυση «πολιτιστικών τουριστών»

Εκτιμάται ότι σήμερα η αγορά πολιτιστικού τουρισμού στην Ευρώπη είναι πολλά εκατομ. άτομα και ότι, από αυτούς οι 8 στους 10 ενδιαφέρονται να έλθουν στην Ελλάδα για πολιτιστικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού αλλά, τελικά, δεν έρχονται.

Ο πολιτιστικός τουρισμός, όπως αποδεικνύεται, είναι περισσότερο ανθεκτικός στις διεθνείς κρίσεις, δραστηριοποιείται εκτός τουριστικής αιχμής, αποφέρει μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη και δημιουργεί νέες δυνατότητες άμεσης και έμμεσης χρηματοδότησης μέσα στα σύγχρονα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ, ΜΟΠ, ENVIREG, INTERREG, LEADER κ.λπ.).

Προοπτικές του πολιτιστικού τουρισμού

Η σημερινή δυναμική του πολιτιστικού -και κάθε μορφής εναλλακτικού- τουρισμού συνδυάζεται και με τις τάσεις της τουριστικής πολιτικής να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά με νέες μορφές marketing τις αδυναμίες του μαζικού τουρισμού.

Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί μια «ειδική μορφή τουρισμού της οποίας αντικείμενο είναι, μεταξύ άλλων, η ανακάλυψη των μνημείων και των τοποθεσιών… Αυτή η μορφή τουρισμού επιβεβαιώνει στην πράξη το ότι η διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς εξαρτώνται από την ανθρώπινη κοινωνία γιατί προσφέρουν κοινωνικο-πολιτιστικά και οικονομικά οφέλη στους ενδιαφερόμενους πληθυσμούς».

Όπως φαίνεται και στον παραπάνω ορισμό, ο πολιτιστικός τουρισμός περιλαμβάνει «μετακινήσεις για επιμορφωτικά ταξίδια, για φεστιβάλ και άλλα πολιτιστικά γεγονότα, επισκέψεις σε μνημεία, ταξίδια για την μελέτη της φύσης και της τέχνης» (Διεθνής Οργανισμός Τουρισμού).

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο πολιτισμός ως κίνητρο για τουρισμό δεν αποτελεί νέα μορφή τουριστικής δραστηριότητας γιατί από τον 16ο αιώνα οι εύποροι αριστοκράτες της Ευρώπης συνήθιζαν να ταξιδεύουν με στόχους τον πολιτισμό, την μόρφωση και την αναψυχή (π.χ. το Μεγάλο Ταξίδι).

Το «Μεγάλο Ταξίδι» (Grand Tour) ακολουθούσε μια συγκεκριμένη διαδρομή, όπου η Ιταλία και η Γαλλία παρείχαν τις περισσότερες από τις κλασσικές και Αναγεννησιακές αρχαιότητες τις οποίες ο τυπικός Βορειοευρωπαίος ταξιδιώτης ήθελε να γνωρίσει. Τον 19ο αιώνα ακολούθησε μια νέα μορφή, το «Ρομαντικό Μεγάλο Ταξίδι», και έτσι ο «σκηνογραφικός» τουρισμός έγινε το κυρίαρχο μοτίβο για ταξίδια στην Δυτική Ευρώπη… Στον 20ο αιώνα ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων άρχισε να συμμετέχει σε είδη πολιτιστικού τουρισμού (τέχνες και πολιτιστική κληρονομιά).

Ο τουρίστας του πολιτιστικού προϊόντος δεν αρκείται να μπει σε κάποιον αρχαιολογικό χώρο… και να δει κάποιες ταμπέλες 3-4 λέξεων (π.χ. πιθάρι 3ου π.Χ. αιώνα). Αναζητά κάτι περισσότερο που θα κάνει την παραμονή του ξεχωριστή… μια περιπέτεια, ένα ταξίδι στον μύθο.

Η απομάκρυνση από το κυρίαρχο μοτίβο του μαζικού, οργανωμένου, τουρισμού μπορεί να αναδείξει μαζί με την βαριά πολιτιστική μας κληρονομιά και την τοπική παράδοση -γαστρονομία, οινοποιία- τα παραδοσιακά προϊόντα της παραγωγής κάθε τόπου. Παρέχεται έτσι η δυνατότητα σε κάθε τοπική κοινότητα να αυτενεργήσει, δημιουργώντας την κατάλληλη υποδομή και αποκλείοντας την αρνητική επιρροή των ξένων τουρ-οπεραίητορς και των απρόσωπων τουριστικών πακέτων του μαζικού τουρισμού.

Όλες οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού έχουν κοινό χαρακτηριστικό τρεις διαστάσεις:

α) την Πολιτισμική διάσταση

β) την αρμονική ένταξη στο Περιβάλλον

γ) τον Ανθρώπινο παράγοντα

Αυτό επιτρέπει στα μεγάλα πακέτα πολιτιστικού τουρισμού να προσφέρουν επί μέρους υποπρογράμματα εναλλακτικών μορφών τουρισμού στους σταθμούς των πολιτιστικών διαδρομών.

Τα θεματικά πάρκα, τα συνεδριακά κέντρα και τα αγροτοτουριστικά-οικοτουριστικά οικιστικά συγκροτήματα κρίνονται ως οι πλέον κατάλληλοι τύποι εναλλακτικών σταθμών του Πολιτιστικού Τουρισμού.

Τα θεματικά πάρκα και τα τουριστικά χωριά στοχεύουν στον «μεταμοντέρνο» καταναλωτή που αναζητάει κάτι το καινούργιο και το διαφορετικό από το παραδοσιακό ταξίδι αναψυχής, σε νέα περιβάλλοντα που έχουν ως στόχο να πείσουν τον τουρίστα ότι βρίσκεται σε έναν τέλεια σχεδιασμένο φανταστικό μικρόκοσμο όπου επιτρέπεται να ταξιδέψει στον χώρο της φαντασίας και της ιστορίας.

Αρκετά σχετικά προγράμματα έχουν σήμερα κατατεθεί μαζί με μελέτες επιχειρηματικές, όπως:

α) Η «Μινωϊκή Πολιτεία», που θα περιλαμβάνει θεματικά πάρκα σχετικά με την καθημερινή ζωή στην Μινωϊκή Κρήτη, τα ταυροκαθάψια, τον Μινώταυρο, την Αριάδνη, τον θρυλικό λαβύρινθο κ.ά… Ένα μέρος από αυτά, που είναι για παιδιά, έχουν ήδη υλοποιηθεί.

β) Η «Επτάπολις» (Heptapolis) είναι το σχέδιο για την δημιουργία μιας Πόλης-πρότυπο στον ελληνικό χώρο, χτισμένη με όρους ελληνικής γεωμετρίας και μαθηματικών, όπως πηγάζουν από την πυθαγόρεια αριθμοσοφία. Η πόλη φιλοδοξεί να αποτελέσει, εάν κι εφ’ όσον ολοκληρωθεί, το παγκόσμιο Κέντρο Γραμμάτων και Τεχνών σε όλο τον πλανήτη.

γ) Διαδραστικά πάρκα για παιδιά σε ανοικτό περιβάλλον με φάρμες και αγροκτήματα κα επαφή με την παραδοσιακή οικοτεχνία, λαογραφία, την βιομηχανική και αγροτική κληρονομιά, όπως το Βιομηχανικό Πάρκο στην Λέσβο, ή άλλα παρόμοια «πρότζεκτ».

Το όραμα του Ιωάννη Καποδίστρια ήταν ότι μια ελεύθερη και κυρίαρχη Ελλάδα θα έπρεπε να κηρυχθεί χώρα των Επιστημών και της Φιλοσοφίας, με ομόφωνη απόφαση όλων των Μεγάλων Δυνάμεων. Έτσι μόνο θα μπορέσουμε να επιβιώσουμε μέσα στις ακραίες συγκρουσιακές συνθήκες μεταξύ Δύσης και Ανατολής.

Από την αρχαιότητα, ο ελληνικός πολιτισμός υπήρξε η κύρια αιτία προσέλκυσης τουριστών-περιηγητών στην χώρα μας. Η πολυδιάσπαση του γεωγραφικού χώρου και η ιστορική παρουσία διαφορετικών περιοχών ή πόλεων της Ελλάδας σε διαφορετικές ιστορικές εποχές άφησε σε όλη την χώρα μνημεία και έργα του διαχρονικού ελληνικού πολιτισμού.

Στις μαρτυρίες των πρώτων τουριστών -όπως οι περιηγητές στην χώρα μας μεταξύ 14ου και 19ου αιώνα- γίνεται φανερός ο θαυμασμός τους για την ισορροπία των πολιτιστικών μνημείων με το φυσικό περιβάλλον. Οι Ουμανιστές της Αναγέννησης είχαν αναπτύξει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την έννοια του πολιτισμού, όταν στράφηκαν στην αρχαία Ελλάδα, τη οποία αναγνώρισαν ως κοιτίδα του ευρωπαϊκού πνεύματος.

Σήμερα ο τουρίστας έρχεται στην χώρα μας μόνο για «συρτάκι, σουβλάκι και μπιτσόμπαρα», άντε κι ένα βιαστικό πέρασμα στην Αθήνα για μια γρήγορη βόλτα στην Ακρόπολη και στο μουσείο της.

Προωθούνται πολιτικές που εξυπηρετούν τις μεγάλες ξενοδοχειακές αλυσίδες. Ακόμα και σε περιοχές όπως η Μάνη, που υπάρχουν οι βάσεις για τον εναλλακτικό και ήπιο τουρισμό, δίνονται αδειοδοτήσεις σε μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα και luxury spa, που αλλοιώνουν το φυσικό τοπίο, επιβαρύνουν το περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα πλήττουν την τοπική οικονομία.

Είναι προκλητική η εγκατάλειψη της πολιτισμικής μας κληρονομιάς και κουλτούρας, αλλά και του φυσικού μας τοπίου, τα οποία θα μπορούσαν να συγκροτήσουν αμέτρητα είδη νέων τουριστικών προϊόντων. Ενδεικτικά αναφέρουμε: α) Τα Δρακόσπιτα της Εύβοιας και το Νεκρομαντείο, β) Τα ανεκμετάλλευτα Μεσαιωνικά κάστρα (ακόμα και μοναδικά χωριά-κάστρα στον κόσμο, π.χ. Μεστά Χίου), γ) Τους αμέτρητους αρχαιολογικούς χώρους παγκόσμιας σπουδαιότητας που, αντί να αναδεικνύονται, παραγκωνίζονται ή θάβονται και χορταριάζουν (βλ. Βωμός 12 θεών στο Μοναστηράκι, Ανάκτορο Μενελάου στην Σπάρτη, Τύμβος Καστά στην Αμφίπολη…) και δ) Την παραδοσιακή μας γαστρονομία και οινοποιία κ.ο.κ.

Πολιτιστική Διπλωματία

Η ελληνική πολιτισμική κληρονομιά, αντίθετα με τα κρατούντα «αναπτυξιακά» ιδεολογήματα, αποτελεί το αποφασιστικό «βαρύ χαρτί» της χώρας μας, όχι μόνο για την επιβίωση του ελληνικού έθνους, αλλά και την προαγωγή του σε ηγετικό παράγοντα της νέας, πολυπολικής, παγκόσμιας ισορροπίας που διαμορφώνεται την περίοδο που ζούμε.

Η αναζήτηση μιας νέας πνευματικής κατεύθυνσης, ικανής να απεγκλωβίσει την ανθρώπινη κοινότητα από τα αδιέξοδα και τους κινδύνους της κρίσης των ιδεολογιών, αποτελεί ένα από τα επιτακτικότερα αιτήματα της εποχής μας. Στο κατώφλι του 21ου αιώνα χρειαζόμαστε, περισσότερο από ποτέ, να επαναπροσδιορίσουμε την δυναμική ανάμεσα στο πνεύμα και την εξουσία, την θεωρία και την πράξη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η χορηγία των τεχνών και του πολιτισμού εμφανίστηκε από την αρχή της εισαγωγής της Δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένους το 509 π.Χ. και συνεχίστηκε μέχρι τον φθίνοντα τέταρτο αιώνα.

Στα νεότερα χρόνια, ιδιαίτερα στην Ιταλία της Αναγέννησης, εμφανίστηκε ο θεσμός των προστατών της τέχνης, των μεγάλων πατρώνων της Φλωρεντίας, της Βενετίας και της Ρώμης.

Οι πλούσιοι φιλότεχνοι χορηγοί ονομάστηκαν συμβολικώς Μαικήνες από τον Γάϊο Μαικήνα, τον αρχαίο πάμπλουτο Ρωμαίο φίλο του Αυγούστου Καίσαρα, που είχε υποστηρίξει, μεταξύ άλλων, και τους μεγάλους Λατίνους ποιητές Βιργίλιο, Οράτιο και Προπέρτιο. Οι πιο γνωστοί στάθηκαν οι Μέδικοι της Φλωρεντίας, ιδιαίτερα ο Κοσμάς, ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής (Λορέντζο Μανίφικο) και ο Αλέξανδρος.

Τώρα ακριβώς που όλα στον κόσμο είναι πια «μετά» (μετα-ιστορία, μετα-καπιταλισμός, μετα-κομμουνισμός, μετα-καταναλωτική κοινωνία, μετα-μοντέρνα), αρχίζει να αχνοχαράζει η Ανατολή ενός νέου πολιτισμού, αυτόν τον οποίο ανέκοψαν οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και που κυοφορείτο από παλιά.

Η Ελλάδα, ως «Δελφοί της Οικουμένης» μεταξύ Ανατολής και Δύσης, έχει πολυάριθμες πολιτισμικές «μεραρχίες» να αντιπαραθέσει στον πόλεμο για τις πνευματικές ορίζουσες του νέου κόσμου που θα προκύψει. Και πολλά πρότυπα για έναν νέο «αναγεννησιακού» τύπου Ανθρωπισμό με αιχμές τους κλασσικούς και τον βυζαντινισμό μας.

Ο Αριστοτέλης, παιδαγωγός ενός βασιλιά-κατακτητή, είναι το πρότυπο ενός διανοούμενου που αγκάλιασε με την σκέψη του το σύνολο των ανθρώπινων εκφράσεων (φυσικών, μεταφυσικών, πολιτικών, κοινωνικών, ανθρωπιστικών, αισθητικών) αναδεικνύοντας την αναγκαιότητα του συγκερασμού τους σε ένα σύστημα που θα μας επιτρέψει και θα μας μάθει να ζούμε αρμονικά.

Η Μακεδονία λειτούργησε ως βασικός μοχλός διάδοσης της ελληνικής τέχνης έξω από τα ελλαδικά σύνορα, αλλά και τόπος υποδοχής και γονιμοποίησης ρευμάτων με ευρωπαϊκές, βαλκανικές, μεσογειακές, ανατολικές αφετηρίες. Η διασπορά των αρχαίων Μακεδόνων στην Ασία, η διασπορά των νεώτερων Μακεδόνων στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια – πάνω από όλα οι δίαυλοι που προσέφερε για την καλλιέργεια της τέχνης η παρουσία μιας εξέχουσας πόλης όπως η Θεσσαλονίκη. Επίκεντρο μιας πλούσιας λαϊκής παράδοσης, κοιτίδα της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης αποφασιστική και συχνά αποκλειστική αφετηρία για τον συντονισμό της σύγχρονης ελληνικής τέχνης με τις πρωτοπορίες της Ευρώπης του 20ου αιώνα, η Θεσσαλονίκη μπορεί να αποτελέσει ένα διεθνές κομβικό σημείο συνάντησης της Τέχνης και των τεχνοτροπιών του 21ου αιώνα.

Κι όμως, σε πρόσφατη επίσκεψή της στα Σκόπια, η Ινδή Υπουργός Εξωτερικών, Πρένιτ Κορ, δώρισε στον ομόλογό της, Νίκολα Ποπόσκι, ένα χρυσό αντίγραφο της ασπίδας που έφερε ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την εκστρατεία του στην Ινδία. Πού είναι η πολιτιστική διπλωματία σε χώρες όπως η Κίνα ή η Ινδία; Είναι εγκληματικό να αφήνουμε ένα μικρό βαλκανικό κρατίδιο, όπως αυτό των Σκοπίων, να μονοπωλεί το πολιτιστικό ενδιαφέρον, σφετεριζόμενο τον πολιτισμό μας. Είναι δυνατόν εμείς να μην μπορούμε να αναχαιτίσουμε αυτή την πολιτιστική επιβολή;

Δεν είναι δυνατόν να ομιλούμε για ελληνική πολιτιστική διπλωματία, όταν στα σχολικά βιβλία της Ιστορίας Γυμνασίου και Λυκείου υπάρχουν πλέον χάρτες της Ευρώπης που εμφανίζουν τα Σκόπια ως «Βόρεια Μακεδονία». Πώς είναι δυνατόν να ομιλούμε για ελληνική πολιτιστική διπλωματία, όταν χαρακτηρίζουμε την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 «συνωστισμό» και η Αρχαία Ελληνική γλώσσα μας θεωρείται από τις πολιτικές αρχές του τόπου ως νεκρή;

Ένα άλλο πεδίο προβολής για τον ελληνικό πολιτισμό, με αφορμή και την εμπειρία της «πανδημίας» που συντάραξε τον κόσμο μετά το 2019, είναι αυτό της Υγείας και της Φαρμακολογίας. Οι Έλληνες είχαν θεοποιήσει την Υγεία στο πρόσωπο μιας κόρης. Ο ελληνικός χώρος απετέλεσε για αιώνες κέντρο υγείας, υγιεινής και γευσιγνωσίας.

Παράλληλα, η Ιπποκράτεια θεραπευτική τέχνη, μέσω των στρατιών του Μ. Αλεξάνδρου, μεταλαμπαδεύτηκε στον μακρινό κεντροασιατικό χώρο, όπου σήμερα η επίσημη ισλαμική ιατρική ονομάζεται Γιαννανί, δηλαδή ελληνική.

Οι πρακτικές της θεραπείας και της υγιεινής και ο τρόπος διατροφής αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά δεδομένα για έναν λαό. Ιδιαίτερα, η μαγειρική τέχνη αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του λαϊκού πολιτισμού.

Η Βοτανογνωσία και Βοτανοθεραπεία (ασκήθηκε για αιώνες στην Χερσόνησο του Άθω) απετέλεσε προπομπό της Φαρμακολογίας, αλλά και έχει ανοίξει νέους θεραπευτικούς δρόμους με την εναλλακτική ιατρική.

Ένα από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα μνημείου πολιτισμικής κληρονομιάς με διεθνή εμβέλεια είναι το Ασκληπιείο της Κω, όπου γεννήθηκε κι έδρασε ο πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης.

Βέβαια, η πολιτισμική μας κληρονομιά δεν εξαντλείται στον Αριστοτέλη και στον Ιπποκράτη. Υπάρχουν και πολλές δεκάδες -για να μην πούμε εκατοντάδες- μορφές, των οποίων η αξιοποίηση είναι δυνατή και επιβλητέα.

Τι να πούμε για τις εμβληματικές μορφές των Κυρίλλου και Μεθοδίου με το τεράστιο έργο τους στον εκχριστιανισμό της ανατολικής Ευρώπης;

Η θρησκεία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής διπλωματίας, διότι εδραιώνει ένα κλίμα εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ των λαών. Δεν μπορεί να κάνει το ίδιο η επιστήμη της Οικονομίας, η ύλη ή η τεχνολογία ή οποιαδήποτε μορφή ανταλλαγής αγαθών.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που ιστορικά ταυτίζεται με την Ορθοδοξία. Δεν υπάρχει αλλού οπλαρχηγός ιερέας, ο οποίος να έχει πέσει στο πεδίο της μάχης για την απελευθέρωση της χώρας του όπως ο Παπαφλέσσας. Η Ορθοδοξία συνδέεται άρρηκτα με την εθνική μας ταυτότητα και ίσως να είμαστε η μόνη χώρα που έχει τέτοιους δεσμούς με την χριστιανική θρησκεία. Να μην ξεχνούμε, επίσης, τις βυζαντινές εικόνες, τις ψαλμωδίες και όλη αυτή την πολιτιστική κληρονομιά που κληροδότησε ο Ελληνικός Μεσαίωνας στο σύγχρονο κράτος.

Αν κάποιος φορέας προωθεί ιστορικά τον Ελληνισμό σε οικουμενική βάση, αυτός είναι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, καθώς και τα υπόλοιπα ελληνόφωνα Πατριαρχεία. Η προτεραιότητά μας πρέπει να είναι η προσέγγιση Ορθόδοξων πληθυσμών, όπως η Ρωσία και η προσέγγιση που είχε ξεκινήσει με τους Χριστιανούς Κόπτες της Αιγύπτου, ασχέτως αν η προσπάθεια αυτή δεν στέφθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία.

Οι τέχνες και ο πολιτισμός δεν είναι ψιλά γράμματα, όπως κάποιοι νομίζουν, αλλά ο θεμέλιος λίθος της πολιτιστικής μας διπλωματίας. Είναι γνωστό ότι στην Αγγλική γλώσσα, που είναι η lingua franca της παγκοσμιοποίησης, χρησιμοποιούνται πάνω από 50.000 ελληνικές λέξεις. Η γλώσσα μας είναι αυτή που αναδεικνύει την οικουμενικότητα του Ελληνισμού.

Κι όμως, για παράδειγμα, την δεκαετία του ’90, η θέση των μορφωτικών ακολούθων υπονομεύθηκε εκ των έσω χωρίς κανένα νόημα και οι ελληνικές πρεσβείες στο εξωτερικό πάσχουν από αυτήν την έλλειψη. Η επανεξέταση της προοπτικής επαναπροσδιορισμού του ρόλου των μορφωτικών ακολούθων θα ήταν το αντίδοτο στην χαίνουσα πληγή της πολιτιστικής μας διπλωματίας.

Οι συνεργαζόμενοι φορείς με το Υπουργείο Πολιτισμού είναι οι πρώτοι που θα μπορούσαν θεωρητικά να ασκήσουν Πολιτιστική Διπλωματία: το Εθνικό Θέατρο, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, η Εθνική Πινακοθήκη – ό,τι δηλαδή απαξιώνεται  σήμερα…

Το ελληνικό κράτος εκταμιεύει ψίχουλα για την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς διεθνώς, την ώρα που δίνονται πολλά εκατομμύρια ευρώ για να έρχονται ξένες παραστάσεις -στην Αθήνα, στην Επίδαυρο κι αλλού- αμφιβόλου προτεραιότητας.

Γίναμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης και τώρα πλέον με την καζινο-ανάπτυξη πάμε ολοταχώς να πιάσουμε τον στόχο της «Ταϋλάνδης της Μεσογείου». Μια εφιαλτική προοπτική όχι μόνο για τους ρομαντικούς «Ελληναράδες», αλλά και για τους διορατικούς πραγματιστές που θα επιθυμούσαν μια Ελλάδα, η οποία θα αποπνέει σεβασμό στους εταίρους της και τον υπόλοιπο κόσμο. Μια άλλη, διαμετρικά αντίθετη, κατεύθυνση από την σημερινή είναι επιτακτικά απαραίτητη γι’ αυτό τον τόπο, τον ευλογημένο από τον Θεό, την φύση και την ιστορία.

 

Δημοσιεύθηκε στο Hellenic Nexus τ.183 – Οκτώβριος 2022