Η πολυπολιτισμική Βαβέλ: Αλλοτρίωση και Ιδιώτευση

Η πολυπολιτισμική Βαβέλ: Αλλοτρίωση και Ιδιώτευση

του Λεωνίδα Χ. Αποσκίτη

Τα καταστροφολογικά σενάρια στην λογοτεχνία και τον κινηματογράφο περιλαμβάνουν, συνήθως, μια σαρωτική έκρηξη ως αποτέλεσμα πυρηνικού πολέμου, μια φυσική καταστροφή, από πτώση μεγάλου αστεροειδούς στην Γη, π.χ., ή μια θανατηφόρα πανδημία.

Αρκετοί, όμως, ερευνητές αναρωτιούνται τα τελευταία χρόνια για μια άλλη, τρομακτική πιθανότητα: αν μέσα στην ίδια την φύση του σημερινού πολιτισμού ενυπάρχει το πεπρωμένο να καταρρεύσει αργά ή γρήγορα; Αν η απώλεια της αλληλεγγύης και της αίσθησης του “ανήκειν” σε μια κοινότητα, δηλαδή ο “πολυπολιτισμός”, νεκρώσει τον πολιτισμό; Τότε, μπορεί να εξαφανισθεί και μεγάλο μέρος της ανθρώπινης γνώσης που αποκτήθηκε με σκληρές προσπάθειες και αγώνες!

Ένας πρώτος υπέρμαχος του ρόλου της συνοχής στους κύκλους της ιστορίας ήταν ο Άραβας πολιτικός και λόγιος του 14^ου αιώνα Ιμπν Καλντούν, ο οποίος τεκμηρίωσε ότι οι βορειοαφρικανικές δυναστείες ξεκίνησαν ως φυλές της ερήμου καθ’ όλα φτωχές, μη έχοντας τίποτα άλλο εκτός από αυτό που όρισε ως asabiya, δηλαδή αλληλεγγύη. Η προθυμία τους να θυσιασθούν ο ένας για τον άλλον τους έκανε φοβερούς πολεμιστές στην μάχη. Αλλά μόλις κατακτούσαν ένα πολιτισμένο κράτος στα παράλια, η αναπόφευκτη αύξηση των ανισοτήτων άρχιζε να φθείρει την asabiya τους, μέχρι που μετά από μερικές γενηές οι αυξανόμενες έριδες μεταξύ τους είχαν σαν αποτέλεσμα να εμφανισθεί μια νέα φυλή με αλληλεγγύη από την έρημο και να τους ανατρέψει.

Τυνησιακό χαρτονόμισμα με την μορφή του Ιμπν Καλντούν

Τα τελευταία χρόνια, ο βιολόγος του Πρίνστον Peter Turchin προέκτεινε την ανάλυση του Ιμπν Καλντούν λέγοντας ότι τίποτα δεν κινητοποιεί την asabiya όσο ένας κοινός εχθρός. Ο Turchin προσπάθησε να αποδείξει ότι τα ισχυρά κράτη διαμορφώνονται κυρίως στα εθνικά σύνορα, εκεί όπου οι συγκρούσεις με πολύ διαφορετικούς ανθρώπους πείθουν τους ομοεθνείς να ξεπεράσουν τις δευτερεύουσες διαφορές τους και να συσπειρωθούν, αλλιώς θα χαθούν. Έτσι η «καρδιά» της Γερμανίας παρέμενε διαιρεμένη σε πολυάριθμες αντιμαχόμενες ηγεμονίες μέχρι το 1870, ενώ στα σύνορα της Πρωσσίας με τις Βαλτικές χώρες και τους Σλάβους και στα σύνορα της Αυστρίας με τους Μαγυάρους αναδύθηκαν τα ισχυρά γερμανικά βασίλεια.

Παρομοίως, οι 13 αμερικανικές αποικίες συνενώθηκαν πολεμώντας αρχικά τους Γάλλους και τους Ινδιάνους και στην συνέχεια τους Βρετανούς. Τον 20^ο αιώνα χρειάστηκαν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι για να σφυρηλατηθεί, μετά την έντονη μετανάστευση μεταξύ 1890 και 1924 στις ΗΠΑ, αυτό που ο Πάτναμ αποκαλεί ως «μεγα-αστική γενηά» που έφθασε στην ακμή της την δεκαετία του ’40 και του ’50.

Μισή χιλιετία μετά τον Ιμπν Καλντούν, ο Αλέξις ντε Τοκβίλ απέδωσε μεγάλο μέρος της επιτυχίας της Αμερικής στις «αενάως σχηματιζόμενες ενώσεις της». Δεν εννοούσε μόνο τις εμπορικές και βιομηχανικές ενώσεις στις οποίες όλοι συμμετέχουν, αλλά και τις χιλιάδες άλλες θρησκευτικές, ηθικές, πολύ γενικές και πολύ περιορισμένες, πολυπληθείς και ολιγομελείς. «Τίποτα, κατά την άποψή μου, δεν είναι περισσότερο ενδιαφέρον από τις πνευματικές και ηθικές ενώσεις της Αμερικής», έλεγε ο Τοκβίλ.

Μια νεώτερη, πολύ σοβαρή μελέτη, που βασίστηκε σε λεπτομερείς συνεντεύξεις με 30.000 άτομα σε ολόκληρες τις ΗΠΑ, πάνω στην «κοινωνική συμμετοχή» κατέληξε στο συμπέρασμα πως όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός της πολυπολιτισμικότητας, στις κοινότητες, τόσο εντονότερη είναι η έλλειψη κοινωνικής συνοχής, η οποία επηρεάζει τα πάντα από το ενδιαφέρον για την πολιτική μέχρι τους κοινωνικούς και φιλικούς δεσμούς.

Τα συμπεράσματα της έρευνας έδωσαν μια τέτοια μαύρη εικόνα για την πολυπολιτισμικότητα, που έφεραν σε δύσκολη θέση τον ίδιο τον ακαδημαϊκό Ρόμπερτ Πάτναμ (Robert D. Putnam), γνωστό καθηγητή του Χάρβαρντ, που την διεξήγαγε. Ο Πάτναμ δυσκολεύτηκε να παρουσιάσει τα αποτελέσματα της εργασίας του. Για πέντε χρόνια, όπως εξομολογήθηκε ο ίδιος στον αρθρογράφο των Financial Times, John Lloyd, ένοιωθε ότι η ανακάλυψή του ήταν τόσο εκρηκτική που δεν τολμούσε να την ανακοινώσει δημοσίως.

Ο Ρόμπερτ Πάτναμ έγινε αρχικά γνωστός με τις θεωρίες του σχετικά με το «κοινωνικό κεφάλαιο», οι οποίες κατέχουν σημαντική θέση στο έργο του «Bowling Alone: America’s Declining Social Capital».

Ο ορισμός του κοινωνικού κεφαλαίου κατά τον ΟΟΣΑ επικεντρώνεται στα κοινωνικά δίκτυα, στην εμπιστοσύνη και στους κοινωνικούς κώδικες και αξίες που αναπτύσσονται στην κοινωνία και διευκολύνουν τη συλλογική δραστηριότητα, με απώτερο στόχο τη μεγιστοποίηση του κοινωνικού οφέλους. (βλ. Wikipedia.org). Με δεδομένο ότι η ανθρώπινη φύση τείνει προς την ολοκλήρωση μέσω της δημιουργικότητας και της προσφοράς, κάθε πολίτης είναι εν δυνάμει συμμέτοχος στη δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου. Το κοινωνικό κεφάλαιο αποτελεί μια αέναη πηγή κοινωνικής ενέργειας, η οποία συχνά παραμένει ανεκμετάλλευτη. Η ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου όταν δημιουργεί θετικές εξωτερικότητες συμβάλλει στη ανάπτυξη της κοινωνίας ενώ και η ανάπτυξη της κοινωνίας συμβάλλει στη ποιότητα και στο εύρος των κοινωνικών επαφών σε μια αμφίδρομη σχέση.

Ο Πάτναμ κάνει έναν διαχωρισμό μεταξύ δύο τύπων κοινωνικού κεφαλαίου: α) το bonding capital («αποκλειστικό» κοινωνικό κεφάλαιο), που έχει να κάνει με τους στενούς δεσμούς που συνδέουν κάποιες κοινωνικές ομάδες και που μπορούν να γίνουν εφαλτήριο κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας, και β) το bridging capital («έμμεσο/γεφυροποιό» κοινωνικό κεφάλαιο), που είναι αυτό που θα βοηθήσει στην επαφή με άλλες κοινωνικές ομάδες (οι οποίες μπορεί να δομούνται εθνικά, οικονομικά, φυλετικά, λόγω θρησκείας κ.α.) και θα βοηθήσει όσους ανήκουν σε μία ομάδα να υπερπηδήσουν την τροχοπέδη των στενών δεσμών με την ομάδα τους. Η «αποκλειστικότητα» συμβαίνει όταν σχετίζεσαι με ανθρώπους που είναι σαν και σένα: ίδιας ηλικίας, ίδιας φυλής, ίδιας θρησκείας κ.ο.κ. Αλλά προκειμένου να δημιουργηθούν ειρηνικές κοινωνίες μέσα σε μια πολυεθνική χώρα, χρειάζεται να υπάρχει ένας δεύτερος τύπος κοινωνικού κεφαλαίου: το «έμμεσο/γεφυροποιό». Η «γεφύρωση» συμβαίνει όταν κάνεις φιλίες με ανθρώπους που δεν είναι σαν και σένα, όπως π.χ. οι οπαδοί μιας άλλης ομάδας.

Ο Πάτναμ ισχυρίζεται ότι αυτοί οι δύο τύποι κοινωνικού κεφαλαίου, το «αποκλειστικό» και το «γεφυροποιό», αλληλοενισχύονται. Συνεπώς, με την ελάττωση του «αποκλειστικού» κοινωνικού κεφαλαίου αποδυναμώνεται και το «γεφυροποιό», πράγμα που οδηγεί σε μείζονες εθνικές εντάσεις.

Αναλύοντας τα δεδομένα, διαπιστώθηκε αμέσως ότι τα μέρη στα οποία η κοινωνική αλληλεγγύη ήταν μεγαλύτερη είναι τα πιο ομοιογενή από εθνική άποψη.

Η χαμηλή εμπιστοσύνη σε περιβάλλον μεγάλης διαφορετικότητας όχι μόνο επηρεάζει τις εθνικές ομάδες, αλλά συνδέεται επίσης με:

● Χαμηλότερη εμπιστοσύνη στην τοπική κυβέρνηση, τους εθνικούς ηγέτες και τα μαζικά μέσα ενημέρωσης ● Χαμηλότερη πολιτική αποτελεσματικότητα –δηλαδή, εμπιστοσύνη στην ίδια του την επιρροή ● Θεαματική κάμψη του ποσοστού αυτών που ασχολούνται με την πολιτική –περισσότερη ιδιώτευση, δηλαδή ● Λιγότερη προσδοκία ότι οι άλλοι θα συνεργασθούν για να επιλύσουν διλήμματα συλλογικής δράσης ● Λιγότερη προθυμία για εργασία σε ένα πρόγραμμα που αφορά την κοινότητα ● Λιγότερη προθυμία για φιλανθρωπική προσφορά ή εθελοντισμό ● Λιγότερους στενούς και έμπιστους φίλους ● Λιγότερη ευτυχία και αντίληψη για υποβαθμισμένο επίπεδο ζωής ● Περισσότερη ώρα για τηλεόραση και πεποίθηση ότι «η τηλεόραση είναι η πιο σημαντική μορφή διασκέδασής μου» ● Εγκατάλειψη κάθε μορφής συλλογικής δραστηριότητας, πολιτιστικής, θρησκευτικής, στον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης κ.λπ.

Τα πορίσματα του Πάτναμ δεν φαίνεται να επιδέχονται αμφισβήτηση: η κοινωνία των πολιτών γίνεται, εξ αιτίας του πολυπολιτισμού, της μετανάστευσης και των σχετικών παραγόντων, όλο και πιο ατροφική. Οι άνθρωποι ωθούνται στον ατομικισμό και την ιδιώτευση.

Οι ανακαλύψεις του Πάτναμ έχουν προκαλέσει σοκ και ισχυρούς κραδασμούς στα νεοταξικά επιτελεία στις ΗΠΑ και σε ολόκληρη την Ενωμένη Ευρώπη όπου προηγουμένως υπήρχε η απόλυτη μονολιθική αποδοχή της αρχής ότι ο πολυπολιτισμός είναι καλός, ενώ το έθνος είναι κακό.

Ενώ ο αντίκτυπός τους ήταν ιδιαίτερα έντονος στο εξωτερικό, εδώ ελάχιστες δημοσιεύσεις έγιναν, κυρίως σε εξειδικευμένες στήλες ή έντυπα και το θέμα αποσιωπήθηκε προκλητικά από τις εκπομπές ενημέρωσης και τα «παραθυράκια» των δελτίων όλων των ηλεκτρονικών ΜΜΕ.

Έτσι, ενώ δεχόμαστε αλλεπάλληλα κύματα χιλιάδων μεταναστών και μουσουλμάνων, που παραμένουν αναφομοίωτοι, δεν πρέπει να ξέρουμε τίποτα.

Η επιδίωξη είναι σαφής: να επιβληθεί πάση θυσία η γενικευμένη απάθεια στην ελληνική κοινωνία. Και σε αυτό συμβάλλει το να μην αντιλαμβανόμαστε τι πραγματικά συμβαίνει έξω από τα σύνορα της χώρας. Να μην γνωρίζουν οι Έλληνες τους λόγους της αποτυχίας του πολυπολιτισμού στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Να ακούν μόνο αυτά που θέλουν οι Ελλαδίτες «παγκοσμιοποιητές»: ότι «οι μετανάστες έχουν δικαίωμα να είναι στην Ελλάδα, και είναι καλοδεχούμενοι γι' αυτό»! Όμως, τέτοιο δικαίωμα υπάρχει μόνο στο μυαλό των «αποδομιστών» εκείνων που επιβουλεύονται την αυτοδιάθεση και την εθνική κυριαρχία των Ελλήνων στον τόπο τους. Αυτών που έχουν βάλει στοίχημα, φαίνεται, με τα υπερατλαντικά αφεντικά τους να μην μπορέσουμε να γιορτάσουμε τα 200 χρόνια της ελληνικής ανεξαρτησίας το 2021!!!