Η Ελλάδα στο μεγάλο παιχνίδι της ενέργειας - οι αγωγοί και οι ανταγωνισμοί για τις σφαίρες επιρροής

Η Ελλάδα στο μεγάλο παιχνίδι της ενέργειας - οι αγωγοί και οι ανταγωνισμοί για τις σφαίρες επιρροής

«Όποιος ελέγχει την ενέργεια ελέγχει ολόκληρες ηπείρους».

Χένρυ Κίσινγκερ

της Αννας Μπαλλή*

Είναι γνωστό ότι εδώ και χρόνια στη χώρα μας και στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων έλαβε χώρα μια αντιπαράθεση ισχυρών δυνάμεων, ένα είδος νέου Ψυχρού Πολέμου, όπως έγραψαν και οι New York Times, με διακύβευμα τον έλεγχο των αγωγών του λεγόμενου Νοτίου Άξονα, που προγραμματίζονταν να μεταφέρουν φυσικό αέριο στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Μέσω του σχεδιασμού αυτών των αγωγών φυσικού αερίου η Ελλάδα βρέθηκε, όπως και άλλες χώρες των Βαλκανίων, να παίρνει μέρος σε ένα παιχνίδι με μεγάλους και ισχυρούς παίκτες. Ένα παιχνίδι που αφορούσε τις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας-Ευρώπης, το συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσά τους και τις προσπάθειές τους να διατηρήσουν ή να ανατρέψουν προς το συμφέρον τους τις υφιστάμενες σφαίρες επιρροής.

Η σημερινή βεβαιότητα για το ρόλο της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου για την Ευρώπη, που εκφράζεται από κυβερνητικά στελέχη και δείχνει την Ελλάδα να παίρνει τελικά θέση στους σχεδιασμούς της Ουάσιγκτον για τους αγωγούς μεταφοράς ενέργειας, όπως έγινε φανερό και από την πρόσφατη επίσκεψη στη χώρα μας του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι, είναι αποτέλεσμα μιας περιπετειώδους πορείας χρόνων. Μιας πορείας με επικίνδυνες ταλαντεύσεις, σχέδια επί σχεδίων, συγκρούσεις, πιέσεις, συζητήσεις και συμφωνίες που ακυρώθηκαν στην πορεία και επανασχεδιασμούς σε αυτό το μεγάλο παιχνίδι στο οποίο θυσιάστηκαν ηγέτες και κυβερνήσεις, δρομολογήθηκαν πολλές από τις εξελίξεις που βιώνουμε σήμερα και ήδη τα Βαλκάνια (και όχι μόνο) έχουν πληρώσει ακριβά.

Οι ανταγωνισμοί

Η επιθυμία της Μόσχας να αυξήσει τις ενεργειακές της εξαγωγές προς την Ευρώπη παρακάμπτοντας μη φιλικούς μεσάζοντες, όπως για παράδειγμα την Ουκρανία, βρισκόταν πίσω από όλα τα σχέδια ρωσικών αγωγών που θα διοχέτευαν το ρωσικό αέριο στην Ευρώπη.

Για την ακρίβεια, στους σχεδιασμούς της Μόσχας υπήρχαν δύο βασικοί αγωγοί: ο αγωγός Νορθ Στριμ, που ήδη λειτουργεί και συνδέει υποθαλάσσια τη Ρωσία με τη Γερμανία, παρακάμπτοντας όλες τις «ενδιάμεσες» χώρες, που θα μπορούσαν ενδεχομένως να δημιουργήσουν προβλήματα , και ο Σάουθ Στριμ, ο οποίος είχε συμφωνηθεί να περάσει και από τη χώρα μας, για τη διέλευση φυσικού αερίου προς την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Οι δύο αυτοί αγωγοί έχουν χαρακτηρισθεί ως «βραχίονες» μιας «ενεργειακής τανάλιας» που θα έσφιγγε την Ευρώπη από Βορρά και από Νότο και θα την καθιστούσε σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από το ρωσικό αέριο. Αν ο Νορθ Στριμ μετέφερε απευθείας αέριο από τη Ρωσία στη Γερμανία, αναδεικνύοντας σχέσεις στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, ο δεύτερος αγωγός φυσικού αερίου έπρεπε να περάσει από τα Βαλκάνια, μοναδική πύλη της Ρωσίας για τη διέλευση του αερίου της προς την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Σύμφωνα με το σχεδιασμό, θα έφερνε το φυσικό αέριο από το ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ στην ανατολική ακτή του Εύξεινου Πόντου, στο Μπουργκάς της Βουλγαρίας, με υποθαλάσσιο αγωγό, ώστε να παρακάμπτεται η Ουκρανία. Από το Μπουργκάς και μέσω Βουλγαρίας θα ξεκινούσαν δύο κλάδοι του «Σάουθ Στριμ». Ο πρώτος θα πήγαινε μέσω Σερβίας, Ουγγαρίας και Αυστρίας στη Βόρεια Ιταλία. Ο δεύτερος θα περνούσε από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα και από την Ήπειρο υποθαλάσσια απέναντι, στο Οτράντο της Νότιας Ιταλίας. «Με τον Σάουθ Στριμ το Κρεμλίνο προσεγγίζει πολιτικά την Ελλάδα, εδραιώνει την επιρροή του στη Σερβία, καθώς τη βάζει στο ενεργειακό παιχνίδι, αποκαθιστά ενεργειακούς δεσμούς με την Ουγγαρία, αμφισβητεί την αμερικανική επικυριαρχία στη Βουλγαρία και κυρίως εγκαθιδρύει σχέσεις στρατηγικής ενεργειακής συνεργασίας με την Ιταλία, αντίστοιχες με εκείνες που σφυρηλατεί με τη Γερμανία μέσω του Νορθ Στριμ».(1) Φυσικά οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους, που δεν ήθελαν να δουν το έργο αυτό να πραγματοποιείται, από καιρό είχαν αναγάγει σε μείζον ζήτημα στρατηγικής σημασίας την ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα και την ανάδειξη εναλλακτικών πηγών και οδών μεταφοράς ενέργειας. Όσο για τη Γερμανία, μέχρι πρόσφατα ηγετική δύναμη στην Ευρώπη, εκεί, σύμφωνα με το γερμανικό περιοδικό Spiegel, συγκρούονταν δυο σημαντικές τάσεις στη γεωπολιτική θεώρηση του Βερολίνου. Η μία έβλεπε με θετικό βλέμμα τη στενή συνεργασία με τη Μόσχα και την απαγκίστρωση από την επιρροή της Ουάσινγκτον, υποστηρίζοντας την κατασκευή των δύο ρωσικών αγωγών· η δεύτερη εναντιωνόταν σε αυτή τη σχέση και προτιμούσε τις παλιές ψυχροπολεμικές ισορροπίες.(2) Οι δύο αυτές τάσεις είχαν και τους εκπροσώπους τους: η πρώτη τον πρώην Γερμανό καγκελάριο Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο οποίος με το που αποχώρησε από την καγκελαρία βρέθηκε να είναι πρόεδρος του συμβουλίου στη ρωσική Gazprom. Η δεύτερη τον πρώην υπουργό Εξωτερικών του Σρέντερ Γιόσκα Φίσερ, ο οποίος εργαζόταν ως σύμβουλος για την κατασκευή του Ναμπούκο, που υποστηριζόταν από την Ουάσιγκτον και η κατασκευή του αποσκοπούσε να εκτοπίσει το ρωσικό φυσικό αέριο, προωθώντας φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν. Η σημερινή καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ήταν φανερό ότι συμμεριζόταν τις απόψεις του προκατόχου της, τασσόμενη υπέρ των ρωσικών αγωγών.

Ο αγωγός Ναμπούκο, ύστερα από επτά χρόνια προσπαθειών για την κατασκευή του, ακυρώθηκε το 2013, δίνοντας τη θέση του στο σχέδιο για τον Διαδριατικό Αγωγό Φυσικού Αερίου ή Trans-Adria-Pipeline (ΤΑΡ) ως της οδού που θα αξιοποιηθεί για τη μεταφορά φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη. Για τον ρωσικό αγωγό Σάουθ Στριμ, ο οποίος θα περνούσε από τη χώρα μας, οι εξελίξεις ήταν χειρότερες, καθώς και για τους πρωθυπουργούς της Βουλγαρίας Σεργκέι Στάνισεφ, της Ελλάδας Κώστα Καραµανλή και της Ιταλίας Σίλβιο Μπερλουσκόνι, που τον στήριζαν. Μια σειρά από γεγονότα στις τρεις χώρες, που φαίνεται να συνδέονται με τη στήριξή τους στα ρωσικά ενεργειακά σχέδια, οδήγησε πολύ σύντομα τους δύο πρώτους σε εκλογική ήττα και τον τρίτο σε παραίτηση. Συγκεκριμένα, στις εκλογές που διεξήχθησαν στη Βουλγαρία τον Ιούλιο του 2009 το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Σεργκέι Στάνισεφ ηττήθηκε από την Κεντροδεξιά και τον ίδιο τον διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία ο Μπόικο Μπορίσοφ, ο οποίος ευθύς εξαρχής έδειξε ότι διάκειται αρνητικά στην κατασκευή του ρωσικού αγωγού. Λίγους μήνες αργότερα, επίσης το 2009, όταν ο Κώστα Καραμανλής έχασε τις εκλογές, από τον Γιώργο Παπανδρέου, σήμανε και το τέλος στις ιδιαίτερα θερμές ελληνορωσικές σχέσεις που είχαν καλλιεργηθεί ως τότε. Στο σύντομο διάστημα της πρωθυπουργίας του ο Γ. Παπανδρέου –εκτός από το γεγονός ότι άνοιξε την πόρτα της Ελλάδας στα μνημόνια– σε συνεργασία με τον Βούλγαρο Μπορίσοφ έκαναν ό,τι μπορούσαν για να καταστήσουν αδύνατη την κατασκευή του ρωσικού αγωγού Σάουθ Στριμ, όπως και του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Μάλιστα, ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Μπόικο Μπορίσoφ ανακοίνωσε και την έξοδο της χώρας του από το σχέδιο ταυτόχρονα με την πρόθεσή του να εξετάσει τη συμμετοχή της χώρας του στην αµερικανική αντιπυραυλική ασπίδα. Για την Ελλάδα, η συμμετοχή στον ρωσικό αγωγό ακυρώθηκε από την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, η οποία αποφάσισε να συμμετάσχει στην κατασκευή και στο πέρασμα μέσω ελληνικού εδάφους του αμερικανικών συμφερόντων αγωγού φυσικού αερίου TAP. Στη συνέχεια, κατόπιν πιέσεων, παραιτήθηκε στην Ιταλία ο τελευταίος θερµός υποστηριχτής των ρωσικών αγωγών, ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, και η νέα κυβέρνηση παρεμπόδιζε την υλοποίηση του έργου κωλυσιεργώντας να υπογράψει τις σχετικές διακρατικές συµφωνίες. Όσο για την Άνγκελα Μέρκελ, με την κρίση της Ουκρανίας είδε να διαταράσσεται σοβαρά η ειδική σχέση της με τη Ρωσία.

Με την κρίση της Ουκρανίας και την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, η Ευρώπη ανακοίνωσε ότι παγώνουν οι διαδικασίες για την έγκριση εκ μέρους της Κομισιόν του αγωγού Σάουθ Στριμ και αναβάλλεται η έγκριση της αύξησης εμπλοκής της Gazprom στον αγωγό OPAL, ο οποίος τροφοδοτείται από τον Νορθ Στριμ, διασχίζει τη Γερμανία και καταλήγει στην Τσεχία. Έτσι, στις αρχές Δεκεμβρίου του 2014, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Τουρκία, ο ίδιος ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε την οριστική εγκατάλειψη του σχεδίου κατασκευής του αγωγού Σάουθ Στριμ, λέγοντας με έκδηλο θυμό ότι «αν η Ευρώπη δεν θέλει τον αγωγό, δεν θα τον έχει». Ο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών της Γερμανίας, στη διάρκεια μιας επίσκεψης στη Μόσχα, όταν συναντήθηκε με τον Πούτιν και τον επικεφαλής της Gazprom Αλεξέι Μίλερ, θρήνησε για τη θλιβερή κατάσταση των σχέσεων μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας. Ο Γκάμπριελ δήλωσε, σύμφωνα με τα πρακτικά του Κρεμλίνου από τη συνάντηση, πως δεν μπορούσε να καταλάβει πώς «η εξέλιξη των κρατών μας», όπως είπε, «πήρε τελείως διαφορετική κατεύθυνση». Σε ό,τι αφορά την Ουκρανία, πρόσθεσε: «Αισθάνομαι ότι η κατάσταση που περιβάλλει την Ουκρανία είναι πιθανότατα ένα σύμπτωμα και όχι η αιτία των προβλημάτων που έχουν λάβει χώρα». Κατηγόρησε γι' αυτό τις «πλευρές σε Ευρώπη και ΗΠΑ που επωφελούνται από τη συνέχιση αυτής της σύγκρουσης και όχι από την επίλυσή της».(3)

Πολύ σύντομα το Κρεμλίνο παρουσίασε έναν νέο αγωγό, τον Τουρκικό αγωγό, που με υποθαλάσσια διαδρομή στη Μαύρη Θάλασσα θα μετέφερε το φυσικό αέριο στην Τουρκία με στόχο τη δημιουργία ενός κόμβου λίγο πριν από τα ελληνοτουρκικά σύνορα. Όλοι γνώριζαν, και η Ρωσία, ότι ο Τουρκικός αγωγός δεν είχε πολλές πιθανότητες να κατασκευασθεί, όχι μόνο γιατί και αυτός θα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα συμβατότητας με την κοινοτική νομοθεσία, όπως και ο Σάουθ Στριμ, αλλά και λόγω των προβλημάτων που πάντα υπάρχουν στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας. Πράγματι, τελικά η Μόσχα ακύρωσε πρόσφατα και αυτόν τον αγωγό ως αντίδραση στην κατάρριψη του μαχητικού αεροσκάφους της από την Τουρκία στα σύνορα με τη Συρία. Όμως, πριν από την ακύρωσή του, η νεοεκλεγείσα ελληνική κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις της Ουάσιγκτον κατά τις επισκέψεις του Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του τότε υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Παναγιώτη Λαφαζάνη στη Ρωσία, συζητούσε μεσούσης της κρίσιμης διαπραγμάτευσης με τους Ευρωπαίους εταίρους την επέκταση του Τουρκικού αγωγού και στην Ελλάδα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, όταν τον περασμένο Μάιο ο ειδικός απεσταλμένος και συντονιστής για τις διεθνείς ενεργειακές σχέσεις των ΗΠΑ Άμος Χοχστάιν είχε συναντήσει τον Παναγιώτη Λαφαζάνη, ο τελευταίος είχε υπερθεματίσει για την αναγκαιότητα να κατασκευαστεί ο Τουρκικός αγωγός. Από την πλευρά του, ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ είχε χαρακτηρίσει ούτε λίγο ούτε πολύ τον ελληνορωσικό αγωγό «ανύπαρκτο σχέδιο» και είχε φύγει «χολωμένος» από τη συνάντηση.(4) Πολλά, μάλιστα, δημοσιεύματα της περιόδου εκείνης ανέφεραν ότι οι Ρώσοι είναι έτοιμοι να εκταμιεύσουν 5 δισ. ευρώ και να τα δώσουν στην Ελλάδα ως προκαταβολή για τον αγωγό αυτό. Φρούδες ελπίδες. Αυτό που κάποιοι έβλεπαν ήδη από την άνοιξη του 2013 και το αποκαλούσαν «νέα Γιάλτα» με οικονομικό πρόσωπο(5), όταν η Gazprom και Sintez, αιφνιδιάζοντας τους πάντες, αποφάσισαν να αδιαφορήσουν και να μην καταθέσουν δεσμευτικές προσφορές ούτε για τη ΔΕΠΑ ούτε και για τη ΔΕΣΦΑ, επιβεβαιωνόταν στο οικονομικό φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης στο οποίο συμμετείχε και ο Έλληνας πρωθυπουργός. Εκεί, εκτός από την ελληνική αποστολή, στο συνέδριο συμμετείχαν δώδεκα διευθύνοντες σύμβουλοι και εβδομήντα μεγαλοστελέχη αμερικανικών εταιρειών κολοσσών(6), ενώ υπογράφτηκαν και συμφωνίες ενεργειακού ενδιαφέροντος μεταξύ Shell-Gazprom και BP-Rosneft.(7) Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, σε παρασκηνιακές επαφές σε ανώτατο επίπεδο μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας το Κρεμλίνο φέρεται να αποδέχτηκε να απομακρυνθεί από την Ελλάδα και την Κύπρο με κάποιο αντάλλαγμα, όπως τη συμμετοχή του στη λύση για τη Συρία. Έτσι, όχι μόνο ρούβλια δεν επρόκειτο να δει η ελληνική κυβέρνηση, αλλά χρειάστηκε και τη συνδρομή της Ουάσιγκτον για να αποφύγει το Grexit που είχε ετοιμάσει ο Σόιμπλε. Έπειτα από όλα αυτά, το κλίμα μεταξύ Αθήνας και Ουάσιγκτον άλλαξε.

Στη συνάντηση που είχε στη Νέα Υόρκη τέλος Σεπτεμβρίου ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι με τον Αλέξη Τσίπρα και τον Έλληνα ομόλογό του Νίκο Κοτζιά, συζητήθηκαν οι διαπραγματεύσεις της Ελλάδας με τους Ευρωπαίους εταίρους της, που οδήγησαν στη νέα δανειακή σύμβαση, η αναδιάρθρωση του χρέους, το προσφυγικό, το Κυπριακό, το θέμα της ονομασίας των Σκοπίων, οι εξελίξεις σε Ουκρανία, Συρία, καθώς και τα ενεργειακά θέματα, για τα οποία ο Τζον Κέρι δεν έκρυψε τη βαρύτητα που έχουν για την Ουάσιγκτον. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών τόνισε στον Αλέξη Τσίπρα και τον Νίκο Κοτζιά τη στρατηγική σημασία των αγωγών TAP και του ελληνοβουλγαρικού IGB για την αναβάθμιση του ρόλου της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου, ενώ παράλληλα εξέφρασε την πρόθεση των ΗΠΑ να υποστηρίξουν την επίλυση του ζητήματος με την ονομασία των Σκοπίων και του Κυπριακού. Η νέα ελληνική κυβέρνηση φαίνεται να έλαβε το μήνυμα και τώρα δηλώνει σε όλους τους τόνους ότι εργάζεται πυρετωδώς για την υλοποίηση των αγωγών ΤΑΡ και IGB που υποστηρίζονται από την Ουάσιγκτον και τις δυνατότητες της Βόρειας Ελλάδας να γίνει πύλη εισόδου για το αμερικανικό σχιστολιθικό αέριο. Παράλληλα, καταβάλλεται προσπάθεια για δημιουργία και αγωγού από τα κοιτάσματα της Μεσογείου (Κύπρος, Ισραήλ, Αίγυπτος) προς την Ελλάδα και την Ευρώπη.

Οι ΗΠΑ στα Βαλκάνια και η ρωσογερμανική συμφωνία για τον Νορθ Στριμ 2

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ επανήλθε –αυτή τη φορά επισκεπτόμενος την Αθήνα αρχές Δεκεμβρίου– και επανέλαβε στον Αλέξη Τσίπρα και τον Νίκο Κοτζιά τη σημασία των αγωγών ΤΑΡ και IGB για την αναβάθμιση του ρόλου της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου και την πρόθεση των ΗΠΑ να υποστηρίξουν την επίλυση του ζητήματος με την ονομασία των Σκοπίων και του Κυπριακού. Επιπλέον, και προφανώς για να μην υπάρξει καμία αμφιβολία για τη συνεννόηση που υπάρχει και μεταξύ Κρεμλίνου και Ουάσιγκτον, ο Τζον Κέρι ενημέρωσε τον Έλληνα ομόλογό του για τις πολύ καλές συνομιλίες που είχε ο ίδιος με τον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ με στόχο την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Επίσης, έγινε συζήτηση για την Ουκρανία, και ο Τζον Κέρι είπε πως υπήρχε πολύ καλή επαφή μεταξύ των προέδρων Μπαράκ Ομπάμα και Βλαντιμίρ Πούτιν στη συνάντησή τους στο Παρίσι, στο περιθώριο της Συνόδου για την κλιματική αλλαγή. Μάλιστα, η διάθεση της αμερικανικής πλευράς, όπως είπε, είναι η επέκταση της συνεργασίας με τη Ρωσία. Να σημειώσουμε ότι και η Ρωσία έχει εκδηλώσει επανειλημμένως την επιθυμία της για επέκταση και εμβάθυνση της συνεργασίας της με τις ΗΠΑ.

Της επίσκεψης Κέρι είχε προηγηθεί η επίσκεψη του ειδικού απεσταλμένου και συντονιστή για τις διεθνείς ενεργειακές σχέσεις των ΗΠΑ Άμος Χοχστάιν, ο οποίος είχε συνάντηση με τον υπουργό Επικρατείας Νίκο Παππά στο Μέγαρο Μαξίμου, παρουσία και του Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα Ντέιβιντ Πιρς, και στη συνέχεια συνάντηση με τον υπουργό Ενέργειας Παναγιώτη Σκουρλέτη. Η συνάντηση με τον κ. Σκουρλέτη έγινε σε πολύ καλό κλίμα, που δεν θύμιζε σε τίποτα εκείνη μεταξύ Χοχστάιν-Λαφαζάνη. Ο κ. Σκουρλέτης χαρακτήρισε τον αγωγό TAP έργο κορυφαίας στρατηγικής σημασίας για την Ελλάδα, και ο Άμος Χοχστάιν έκανε λόγο για το ρόλο στρατηγικού εταίρου στην περιοχή που μπορεί να αναλάβει η χώρα μας. Αμέσως μετά πραγματοποιήθηκε τριμερής συνάντηση, στην οποία συμμετείχε και η υπουργός Ενέργειας της Βουλγαρίας Τεμενούσκα Πέτκοβα. Ο αγωγός ΙGB βρίσκεται επίσης ψηλά στην ατζέντα της ενεργειακής διπλωματίας των ΗΠΑ. Το έργο θεωρείται εξαιρετικά κρίσιμο, καθώς θα συνδεθεί με το ελληνικό δίκτυο και με τον αγωγό TAP και θα επιτρέψει καταρχήν στη Βουλγαρία και σε δεύτερη φάση σε Ρουμανία, Σερβία και Ουγγαρία, που είναι επίσης εξαρτημένες σε μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία, να παραλαμβάνουν φυσικό αέριο και από άλλες πηγές. Είτε από το Αζερμπαϊτζάν, μέσω του TAP, είτε υγροποιημένο αέριο, μέσω του τερματικού σταθμού στη Ρεβυθούσα. Με την επίσκεψη του Άμος Χοχστάιν μοιάζει να συνδέεται και η απόφαση της διοίκησης των ρωσικών σιδηροδρόμων RZD, που συμμετείχαν στους διαγωνισμούς για τον ΟΛΘ, την ΤΡΑΙΝΟΣΕ και την εταιρεία διαχείρισης τροχαίου σιδηροδρομικού υλικού ROSCO, να αποχωρήσει από τους τρεις διαγωνισμούς.

Των στενών σχέσεων Ελλάδας-ΗΠΑ είχαν προηγηθεί φυσικά πολλές συζητήσεις και έντονη δραστηριότητα Αμερικανών αξιωματούχων στα κράτη αυτά και στη χώρα μας, όπως αποκάλυπτε λίγες μέρες αργότερα ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών κατά τη διάρκεια συνέντευξής του, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της διεθνούς διάσκεψης με τίτλο: «Θρησκευτικός και πολιτιστικός πλουραλισμός και ειρηνική συνύπαρξη στη Μέση Ανατολή». Ο κ. Κοτζιάς, αφού ανακοίνωσε την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών της Βουλγαρίας την επόμενη ημέρα στη χώρα μας και μίλησε για τις υποδειγματικές σχέσεις των δύο κρατών τονίζοντας ότι είναι δύο στρατηγικοί εταίροι, πρόσθεσε: «Την ίδια μέρα με τον Βούλγαρο υπουργό Εξωτερικών έρχεται η υφυπουργός των ΗΠΑ κα Νούλαντ. Η κα Νούλαντ είναι συχνή συνομιλήτριά μας. Εσείς το ξέρετε αλλά, αν τυχόν κάποιος δεν το γνωρίζει, είναι η αρμόδια για τη Ν.Α. Ευρώπη. Καμιά φορά πάει και λίγο πιο πάνω, όπως στην Ουκρανία, όπως θυμάστε. Με την κα Νούλαντ έχουμε συζητήσει επανειλημμένως αντικείμενα της αρμοδιότητάς της και ακούμε με προσοχή τις απόψεις της – και νομίζω ακόμη περισσότερο εκείνη τις δικές μας. Συζητήσαμε για τους αγωγούς στη Νέα Υόρκη με τον κ. Χόσταιν, ο οποίος είδε και τον κ. Σκουρλέτη. Ασφαλώς υπάρχει μια συζήτηση με πάρα πολλές πλευρές που αφορά τον TAP, αφορά τον κάθετο αγωγό Ελλάδα-Βουλγαρία-Ρουμανία, αφορά τη μεταφορά υγροποιημένου αερίου, αφορά τη μεταφορά από άλλες χώρες (Τουρκμενιστάν, Ιράν κλπ.) πετρελαίου και κατά πόσο είναι δυνατό να το επεξεργαστούν τα δικά μας διυλιστήρια για λόγους οικονομικής ανάπτυξης – και έχουμε και συζητήσεις γύρω από το φυσικό αέριο που έρχεται από τη Ρωσία».

Ο κ. Κοτζιάς, πέρα από τις συχνές συνομιλίες της ελληνικής κυβέρνησης με την υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ για τις Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές υποθέσεις κα Νούλαντ (η οποία έγινε κυρίως γνωστή από την κρίση της Ουκρανίας, όταν μιλώντας στον εκεί Αμερικανό πρέσβη του είπε το γνωστό «γ...ε την ΕΕ»), αναφερόμενος στους ρωσικούς αγωγούς έκανε και μια ακόμη αποκάλυψη: «Είχα δηλώσει εξαρχής στους Αμερικάνους», είπε, «ότι η ελληνική κυβέρνηση, όταν και εφόσον φτάσουν οι ρωσικοί αγωγοί μέχρι τα σύνορά μας, δεν θα τους απαγορεύσει τη διέλευση. Όμως, είχα πει και τότε και εξακολουθώ να λέω ότι για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο πρέπει πρώτα να συμφωνήσουν η Τουρκία με τη Ρωσία [σ.σ. ακόμη δεν είχε ανακοινωθεί η ακύρωση του Τουρκικού αγωγού]. Είναι γνωστό ότι σε αυτούς τους αγωγούς τους ρωσικούς και στον Σάουθ Στριμ που πήγαινε στη Βουλγαρία αντιτάχθηκαν πάρα πολλές δυτικές δυνάμεις. Πρέπει όμως να σας πω ότι στο διάστημα που γινόταν η δημοσιογραφική φασαρία περί αγωγών στην Ελλάδα, υπήρξε εν σιωπή η συμφωνία για τη διαμόρφωση ενός δεύτερου αγωγού, Νορθ Στριμ, απευθείας μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας».(8)

Πράγματι, τη 18η Ιουνίου 2015, η ρωσική εταιρία Gazprom με τη γερμανική εταιρία ΕΟΝ, την Αυστριακή OMV και την αγγλοολλανδική Royal Dutch Shell υπέγραψαν συμφωνία που προβλέπει το διπλασιασμό της μεταφερόμενης ποσότητας φυσικού αερίου μέσω της διαδρομής του Νορθ Στριμ πράγμα που θα επιτευχθεί με την κατασκευή παράλληλου αγωγού χωρητικότητας 55 δισ. κυβικών εκατοστών σε ετήσια βάση. Αυτή η συμφωνία επιβεβαιώνει ότι υφίσταται μια συμφωνία στρατηγικού χαρακτήρα ανάμεσα στη Ρωσία και τη Γερμανία, με την τελευταία να συνεχίζει να τη στηρίζει και να επιδιώκει να ελέγξει μέσω της ενέργειας από τους ρωσικούς αγωγούς την ευρωπαϊκή πολιτική. Οι οργισμένες αντιδράσεις, όμως, δεν άργησαν να εμφανιστούν, προσθέτοντας ένα ακόμα πρόβλημα στη Γερμανία και την ΕΕ, στα ήδη πολλά και σημαντικά που έχουν προκληθεί από την πολιτική του Βερολίνου.

«Ο προτεινόμενος αγωγός για την ενίσχυση της παροχής ρωσικού φυσικού αερίου προς τη Γερμανία κινδυνεύει να στερήσει από την Ουκρανία περισσότερα από 2 δισ. δολάρια σε τέλη διέλευσης και αντιβαίνει στο στόχο της μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία της ΕΕ», δήλωσε στις 5 Νοεμβρίου σε συνέδριο η υφυπουργός Ενεργειακής Διπλωματίας των ΗΠΑ Ρόμπιν Ντάνιγκαν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιδιώξει να βοηθήσει το Κίεβο στον απόηχο της προσάρτησης της Κριμαίας από τη Μόσχα και στοχεύει να ενισχύσει τους ενεργειακούς δεσμούς με την Ουκρανία, καθώς η Ρωσία απειλεί να σταματήσει να παρέχει αέριο μέσω του Κίεβου. «Θα πρέπει να ρωτήσει κανείς: Γιατί να υποστηρίζεις την Ουκρανία με το ένα χέρι και με το άλλο να την πνίγεις;», διερωτήθηκε η Ντάνιγκαν και τόνισε ότι: «Ο Νορθ Στριμ 2 απειλεί στην πραγματικότητα όχι μόνο την επιβίωση της Ουκρανίας και τους πόρους της, αλλά είναι ένας κίνδυνος στη διαφοροποίηση των καυσίμων στην Ευρώπη, ειδικά στη Νοτιοανατολική Ευρώπη».

Οι επικριτές του σχεδίου, κυρίως οι χώρες της Βαλτικής, η Πολωνία και άλλες κεντροευρωπαϊκές χώρες, προσφάτως έστειλαν επιστολή στην Κομισιόν με την οποία εκφράζουν την αντίθεσή τους στον Νορθ Στριμ 2, υποστηρίζοντας ότι ο νέος αγωγός έρχεται σε αντίθεση με το Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο της ΕΕ.

Ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μάρος Σέφκοβιτς δήλωσε ότι συνομίλησε με τον Γερμανό αντικαγκελάριο Σίγκμαρ Γκάμπριελ για να εκφράσει τις ανησυχίες της Επιτροπής σχετικά με το αν το έργο παραβιάζει τους κανόνες της ΕΕ. «Όπως δείξαμε και στα προηγούμενα έργα, όπως ο Σάουθ Στριμ, για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι πολύ σαφές ότι τέτοια σχέδια πρέπει να σέβονται το ευρωπαϊκό δίκαιο», δήλωσε.

Ο πρόεδρος της Πολωνίας Αντρέι Ντούντα προέβη σε ηχηρές δηλώσεις εναντίον της συμφωνίας λέγοντας ότι αυτή αγνοεί τα πολωνικά συμφέροντα. Ακόμα πιο ηχηρή ήταν η αντίδραση του πρωθυπουργού της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίκο, ο οποίος δήλωσε ότι η συμφωνία μεταξύ της ρωσικής Gazprom και των Ευρωπαίων εταίρων της για την επέκταση του αγωγού φυσικού αερίου Νορθ Στριμ συνιστά «προδοσία» που θα κοστίσει στην Ουκρανία και τη Σλοβακία δισεκατομμύρια ευρώ.(9)

H γειτνίαση του Οικοπέδου 10 της κυπριακής ΑΟΖ με το υπεργιγαντιαίο κοίτασμα Ζορ της Αιγύπτου αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος τριών κοινοπραξιών. Ανακοινώθηκαν και επίσημα την Τετάρτη 27 Ιουλίου τα ονόματα των οκτώ ενεργειακών κολοσσών που υπέβαλαν αίτηση αδειοδότησης στα οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ. Ανάμεσα στις εταιρείες και κοινοπραξίες που ξεχωρίζουν είναι η αμερικανική EXXONMOBIL, η Qatar Petroleum και η Statoil.

Πηγή Χάρτη: www.ethnos.gr

Ο αγωγός φυσικού αερίου East Med Pipeline

Για να επανέλθουμε όμως στην Ελλάδα, εκτός από τις επαφές για τους αγωγούς TAP και ΙGB υπάρχουν και οι επαφές της ελληνικής κυβέρνησης με Ισραήλ, Αίγυπτο και Κύπρο, προκειμένου οι ποσότητες των νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων των τριών αυτών χωρών να διοχετευθούν προς την Ευρώπη μέσω της χώρας μας. Κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Ισραήλ, ο Αλέξης Τσίπρας είχε συνάντηση με τον Νετανιάχου και με τον υπουργό Ενέργειας Γιουβάλ Στάινιτς, η οποία χαρακτηρίστηκε ιδιαίτερα εποικοδομητική. Κοινός στόχος των δύο κυβερνήσεων, ανέφεραν οι ίδιες πηγές, είναι να επιταχυνθεί και να αξιοποιηθεί στο έπακρο το άριστο κλίμα μεταξύ των δύο χωρών, για τη βέλτιστη αξιοποίηση των κοιτασμάτων που ήδη έχουν βρεθεί και να υπάρξει προετοιμασία για το ενδεχόμενο να εντοπιστούν νέα κοιτάσματα. Επίσης, η επίσκεψη του Αιγύπτιου προέδρου Αλ Σίσι στην Αθήνα, όπως και η τριμερής με τον Κύπριο πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη θέτουν τις βάσεις μιας μελλοντικής συνεργασίας των τριών χωρών. Ο κ. Τσίπρας έκανε γνωστό ότι οι τρεις ηγέτες συζήτησαν για ενεργειακά δίκτυα, για την ανακάλυψη του κοιτάσματος Zhor στην Αίγυπτο, για την περαιτέρω αξιοποίηση των κυπριακών κοιτασμάτων, καθώς και για την προώθηση αγωγών ενέργειας μέσα από τον ελλαδικό χώρο.

Η ανακάλυψη του γιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου Zhor στα ανοικτά των ακτών της Αιγύπτου και η έκθεση του Hudson Institute για την ενέργεια, όπου επισημαίνεται ότι το Ισραήλ και η Κύπρος διαθέτουν σήμερα από τα μεγαλύτερα δυνητικά ενεργειακά αποθέματα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, προκαλούν την πιο ενεργό εμπλοκή της ΕΕ στα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς η Κυπριακή Δημοκρατία αποτελεί κράτος-μέλος της. Οι Βρυξέλλες εκδηλώνουν ενδιαφέρον να στηρίξουν τον αγωγό φυσικού αερίου, τον East Med Pipeline, από το Ισραήλ στην Ευρώπη μέσω Κύπρου και Ελλάδας.(10)

Με το σχέδιο αυτό δυσανασχετεί η Τουρκία, που βλέπει να διαψεύδονται οι ελπίδες της για την ανάληψη αρχηγικού ρόλου στη διαχείριση των θαλάσσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και να καταστεί ενεργειακός κόμβος Δύσης και Ανατολής. Όμως, όση υποστήριξη κι αν λαμβάνει ο Ερντογάν από τη Μέρκελ και όποια πλεονεκτήματα κι αν προβάλλει η Άγκυρα για να εξασφαλίσει το ρόλο αυτό, όλα αυτά ακυρώνονται μέχρις στιγμής τόσο από τις κακές σχέσεις που έχει δημιουργήσει με την πολιτική της η Τουρκία απέναντι σε όλους σχεδόν τους γείτονές της και τους ισχυρούς διεθνείς παίκτες, όσο και από το γεγονός ότι είναι κοινό μυστικό πλέον η στήριξη και η συνεργασία της με το αποκαλούμενο «Ισλαμικό Κράτος».

Επίλογος

Όλα δείχνουν ότι σε πρώτη φάση –αν όχι σε όλες τις λεπτομέρειες, πάντως σε γενικές γραμμές– μια ενεργειακή συμφωνία έχει συναφθεί μεταξύ των ισχυρότερων παικτών και έχει ήδη αρχίσει να ισχύει. Στα πλαίσια λοιπόν αυτής της συμφωνίας, η χώρα μας πράγματι παρουσιάζεται να έχει τη δυνατότητα να γίνει ενεργειακός κόμβος της Ευρώπης. Όμως αυτό δεν θα επιτευχθεί με πολιτικές κορώνες· απαιτεί οι πολιτικές δυνάμεις και πρωτίστως η κυβέρνηση να πολιτευθούν με υπευθυνότητα, καθώς τα πάντα και στο εσωτερικό της χώρας μας και στο διεθνές περιβάλλον εξακολουθούν να είναι πολύ ρευστά. Στα Βαλκάνια ο ανταγωνισμός συνεχίζεται και πέρα από το ενεργειακό πεδίο. Συγκεκριμένα, όπως κατέθεσε ο Τζον Κέρι σε επιτροπή του Κογκρέσου, «η Σερβία, το Κόσοβο, η πΓΔM και το Μαυροβούνιο [...] σχηματίζουν τη νέα μετωπική γραμμή εναντίον της Ρωσίας» (11), και οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ στην πρόσφατη σύνοδό τους στις Βρυξέλλες έστειλαν πρόσκληση στο Μαυροβούνιο να ενταχθεί στη συμμαχία. Επίσης, θα ήταν ανόητο να πιστέψει κανείς ότι η Τουρκία θα παραιτηθεί των φιλοδοξιών της. Η Άγκυρα, που δεν αφήνει τίποτα στην τύχη παρά τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει, εξακολουθεί να αξιοποιεί προς όφελός της, αντίθετα από εμάς, τη στρατηγική της θέση. Έτσι, αυτές τις μέρες, όπως αναφέρεται στον τουρκικό Τύπο, ο απεσταλμένος της Τουρκίας στον Οργανισμό Ασφάλειας και Συνεργασίας στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) Τακάν Ιλντέμ αναλαμβάνει τη θέση βοηθού γ.γ. του ΝΑΤΟ υπεύθυνου για θέματα διπλωματίας και η Μπουρκού Σαν τοποθετήθηκε ήδη διευθύντρια της Εσωτερικής Γραμματείας του τμήματος Επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ.

Το να μπορέσει να σταθεί όρθια μια χώρα όπως η Ελλάδα ανάμεσα σε ανταγωνισμούς αυτού του επιπέδου απαιτεί πρώτα απ' όλα κατανόηση των εξελίξεων και των στρατοπέδων που δημιουργούνται, σωστές προβλέψεις, υπευθυνότητα και σχεδιασμό, πολιτική που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας, που δεν θα στρέφεται κατά του ελληνικού λαού και όραμα που δεν θα διχάζει αλλά θα ενώνει. Κάτι που μέχρι σήμερα, δυστυχώς, οι πολιτικοί μας και πολλοί «δημοσιολογούντες» φαίνεται ότι δεν διαθέτουν.

Σημειώσεις

1. Γιώργος Δελαστίκ, «Οι αγωγοί ξαναμοιράζουν τα Βαλκάνια», Έθνος, 3.5.2008.

2. Άρης Χατζηστεφάνου, «Φυσικό αέριο: Αυλαία για τον Nabucco», περ. Επίκαιρα, Σεπτέμβριος 2012.

3. Judy Dempsey, «Η ασάφεια της Γερμανίας προς τη Ρωσία και την ενέργεια της», http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=62243

4. Γιώργος Φιντικάκης, «Στην αγκαλιά του “θείου Σαμ” για τα ενεργειακά η κυβέρνηση. Επίθεση από ISKRA», Τα Νέα 15.10.2015.

5. «Έτοιμη η “ενεργειακή Γιάλτα”», Το Ποντίκι,13.5.2013.

6. www.nytimes.com/2015/06/19/business/international/despite-tensions-us-company-officials-attend-russian-economic-forum.html?_r=1

7.www.gazprom.com/press/news/2015/june/article229578/

www.bp.com/en/global/corporate/press/press-releases/rosneft-and-bp-sign-production-exploration-and-refining-agreements.html

8. Υπουργείο Εξωτερικών, Δευτέρα, 14 Δεκεμβρίου 2015, www.mfa.gr/epikairotita/proto-thema/sunenteuxe-tupou-upourgou-exoterikon-kotzia-meta-to-telos-tes-diethnous-diaskepses-me-thema-threskeutikos-kai-politistikos-plouralismos-kai-eirenike-sunuparxe-ste-mese-anatole.html

9. www.euractiv.gr

10. Μιχάλη Έρνεστ, «Το παιχνίδι της ενέργειας στην Αν. Μεσόγειο», http://www.eboulevard.gr/2015/10/27/paihnidi-tis-energeias-stin-mesogeio

11. Στάθης Ευσταθιάδης, «Η Ουάσιγκτον συνεχίζει να ξηλώνει το “βαλκανικό πλεκτό” της Μόσχας», Το Βήμα, 13.12.2015.

ΑΓΩΓΟΙ ΚΑΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ LNG

ΠΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

· Ο Διαδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου (Transadriatic Pipeline, TAP). Μεταφέρει το αζέρικο φυσικό αέριο (από το Αζερμπαϊτζάν) της Κασπίας Θάλασσας διαμέσου Τουρκίας, Ελλάδας (547 χλμ.), Αλβανίας και υποθαλάσσια της Αδριατικής Θάλασσας στην Ιταλία. Είναι τμήμα του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου, ενός σύνθετου συστήματος αγωγών φυσικού αερίου μήκους πάνω από 4.000 χλμ., που διέρχεται από επτά χώρες και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων: α) τον Αγωγό Νότιου Καυκάσου (SCPX) – Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, β) τον Αγωγό Φυσικού Αερίου Ανατολίας (Trans Anatolian Pipeline, TANAP) – Τουρκία και γ) τον Αδριατικό Αγωγό (TAP) – Ελλάδα, Αλβανία, Ιταλία. Το έργο δεν έχει πρόβλημα χρηματοδότησης, αφού οι μέτοχοί του είναι οικονομικοί κολοσσοί.

Όπως ανακοινώθηκε πριν λίγες μέρες από την Κομισιόν μεταξύ των έργων στον τομέα της ενέργειας που θα μπορούν να είναι επιλέξιμα για χρηματοδότηση είναι:

· Ο Διασυνδετήριος Αγωγός Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB). Ο αγωγός IGB θα έχει μήκος 180 χλμ., θα ξεκινάει από την Κομοτηνή και θα καταλήγει στη Stara Zagora της Βουλγαρίας.

· Οι σταθμοί αποθήκευσης LNG (φυσικό αέριο) στην Αλεξανδρούπολη και την Καβάλα.

· Παρεμβάσεις στους υπάρχοντες αγωγούς στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα μεταξύ Κούλα-Σιδηροκάστρου.

· Παρεμβάσεις στους σταθμούς στους Κήπους, αλλά και στον αγωγό μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας που θα έχει μήκος περίπου 800 χλμ, θα ξεκινάει από την Κομοτηνή και θα καταλήγει στη Θεσπρωτία και από εκεί με υποθαλάσσιο αγωγό στο Οτράντο Ιταλίας.

· Ο υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου Ισραήλ-Κύπρου- Ελλάδας μέσω Κρήτης και είναι τμήμα του Αγωγού Ανατολικής Μεσογείου (East Med ή Eastern Mediterranean Pipeline) Φυσικού Αερίου, που αποτελείται από ένα σύστημα υποθαλάσσιων και χερσαίων αγωγών. Στοχεύει στην απευθείας διασύνδεση των κοιτασμάτων της Νοτιοανατολικής Μεσογείου με το Ευρωπαϊκό Σύστημα φυσικού αερίου μέσω της Ελλάδας. Ο αγωγός έχει σχεδιαστεί για να μεταφέρει περίπου 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα κοιτάσματα στην περιοχή της Λεκάνης της Λεβαντίνης (Κύπρος και Ισραήλ), καθώς και τα εν δυνάμει κοιτάσματα στην Ελλάδα, τόσο προς το Ελληνικό Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου όσο και προς το αντίστοιχο ιταλικό μέσω του αγωγού Ποσειδών.

*Δημοσιεύθηκε στο HELLENIC NEXUS, τεύχος 103, Ιανουάριος 2016