Η Παναγία των Ελλήνων και όλου του κόσμου!

Η Παναγία των Ελλήνων και όλου του κόσμου!

Παναγία η Αρμάτα των Σπετσών

Η Παναγία της Αρμάτας γιορτάζει κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεμβρίου (ημέρα Γέννησης της Θεοτόκου) επέτειο της ναυμαχίας των Σπετσών, όταν τα Σπετσιώτικα πλοία, υπό την καθοδήγηση του Χατζηγιάννη Μέξη, έδιωξαν τον Τουρκικό στόλο βοηθώντας στην απελευθέρωση του Ναυπλίου.

Το πρόσωπο της Παρθένου Μαρίας στην -μοναδικής λατρείας και ομορφιάς- εικονογραφική παράδοση όλων των λαών

 

του Λεωνίδα Χ. Αποσκίτη*

 

Ο Αύγουστος για τον Ελληνισμό είναι αναμφισβήτητα ταυτισμένος με την Παναγία. Η γιορτή της Κοίμησης της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι από τις μεγαλύτερες της Χριστιανοσύνης και κορυφώνεται σταδιακά μέχρι τον εορταστικό Δεκαπενταύγουστο.

Πάσχα του καλοκαιριού ονομάζει ο λαός τον Δεκαπενταύγουστο, καθώς η Μεγαλόχαρη θεωρείται το ιερότερο πρόσωπο της Ορθοδοξίας.

Αυτή είναι και η πιο γνωστή ονομασία της Παναγιάς-λόγω των θαυμάτων της- αλλά και Φανερωμένη, χάρη στις εικόνες οι οποίες φανερώθηκαν στους πιστούς στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κυρίως σε βράχους ή σπήλαια. Τόσο μεγάλη ήταν η χαρά όταν βρισκόταν μια εικόνα, ώστε χτιζόταν αμέσως ένα εξωκλήσι στο όνομα της Παναγίας και από τότε, κάθε χρόνο, τελούσαν σειρά εκδηλώσεων στη μνήμη της, την ίδια πάντα μέρα. Λόγω της τοποθεσίας που βρέθηκε η εικόνα της ή όπου υπάρχει ο ναός της, της δίδονται επίθετα όπως, Παναγία η Σουμελά (στο όρος Μελά), Παναγία η Φοδελιώτισσα (στο Φόδελε Ηρακλείου), Παναγία η Θαλασσινή, (στην Άνδρο, σε βράχο μέσα στη θάλασσα), Παναγία η Ανέμη, (στη Σαμοθράκη, επειδή φυσά δυνατός άνεμος στο ξωκλήσι της) κ.ά.

Η εικόνα της Παναγίας είναι επίσης ταυτισμένη με τα βάσανα, τους καημούς και τις ελπίδες της Ρωμιοσύνης γι' αυτό κάθε Δεκαπενταύγουστο τα εκατομμύρια των Ελλήνων Ορθοδόξων, μέσα και έξω από την Ελλάδα, συρρέουν στους ναούς και τα μοναστήρια για να ζητήσουν την μεσιτεία της. Για μας, τους Έλληνες, η Παναγία είναι η πονεμένη μητέρα, η παρηγορήτρια και η προστάτρια. Αλλά και σ’ όλο τον κόσμο, η Παναγία, η Κυρία Θεοτόκος, η Virgin Mary για τους καθολικούς, αποτελεί στήριγμα, ελπίδα και παρηγοριά για εκατομμύρια ανθρώπους όλων των ηπείρων και φυλών.

Ιδιαίτερα στην συνείδηση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η Παρθένος Μαρία κατέχει μεγάλη και ξεχωριστή θέση γιατί είναι η Θεοτόκος. Δεν γέννησε άνθρωπο κοινό, φθαρτό και θνητό. Δεν γέννησε έναν από τους μεγάλους μύστες της ανθρωπότητας, όπως ομολογούν άλλες θρησκείες και δοξασίες, δεν γέννησε έναν κορυφαίο Προφήτη και Διδάσκαλο σαν και πολλούς άλλους που εμφανίστηκαν στην ιστορία, αλλά γέννησε “Χριστόν, τον Υιόν του Θεού τον Μονογενή”, Παθόντα, Σταυρωθέντα και ενδόξως Αναστάντα.

Η Πλατυτέρα 

Στη συνείδηση των ορθοδόξων πιστών η Παναγία έχει καθιερωθεί ως μεσίτρια που ενώνει τη γη με τον ουρανό, τον αισθητό κόσμο με τη νοητή ωραιότητα.

Η αλήθεια αυτή αποτυπώνεται στους βυζαντινούς ναούς με την Πλατυτέρα που εικονίζεται στην κόγχη του ιερού.

Η θέση της Παναγίας στις λαϊκές παραδόσεις

Η Κοίμηση της Θεοτόκου ισοδυναμεί με τη μεγαλύτερη γιορτή του καλοκαιριού στην Ελλάδα, μιας και κάθε νομός ή μικρή επαρχία έχει τη δική της θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Ανάλογα με τα τοπικά έθιμα και τα παραδοσιακά προϊόντα της κάθε περιοχής, τα πανηγύρια ποικίλουν ως προς τον πλούτο και το είδος των εκδηλώσεων και, όπως οι θρησκευτικές λαϊκές παραδόσεις, έχουν πολλά να μοιραστούν με τα έθιμα της αρχαιότητας: τα περισσότερα συνοδεύονται με μουσική και καταλήγουν σε φαγοπότι.

Σε κάθε μέρος της Ελλάδας, είτε στεριά είτε νησί είτε στα κορφοβούνια, υπάρχει και μια εικόνα της Παναγίας.

Η πλούσια ορθόδοξη εικονογραφική μας παράδοση μάς έχει χαρίσει αληθινά αριστουργήματα πίστεως και ευλαβείας. Κάθε εικόνα της Παναγίας είναι μία ζωγραφική διατύπωση του Χριστολογικού δόγματος, της ενσάρκωσης του Υιού και Λόγου του Θεού, η οποία έγινε «εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου». Έτσι καταλαβαίνουμε γιατί την Κυριακή της Ορθοδοξίας δεν τιμούμε την αναστήλωση των ιερών εικόνων ως ιστορικό γεγονός, αλλά τιμούμε, με αφορμή αυτό το ιστορικό γεγονός, την αναστήλωση και επιβίωση της ορθοδόξου πίστεως στο πέρασμα των αιώνων. Αναγνωρίζουμε πως μόνον δια της ορθής πίστεως μπορούμε να προχωρήσουμε και στην αληθινή θεογνωσία. Το ορθόδοξο δόγμα δεν είναι περιχαράκωση και αποκλεισμός αλλά πρακτικός αγώνας προσευχής και αγάπης, όπως τον έδωσε και τον δίνει η Παναγία. Γι' αυτό τα χέρια της υψώνονται για όλους τους ανθρώπους και το βλέμμα της αγκαλιάζει όλα τα πλάσματα του Θεού. Έτσι απολαμβάνουμε τη μητρική στοργή και προστασία είτε από το ύψος της Πλατυτέρας, είτε από τα διδάγματα της Οδηγήτριας, είτε από την τρυφερότητα της Γλυκοφιλούσης, είτε από την ικεσία της Δεομένης.

Οι εικόνες της Θεοτόκου είναι αναπόσπαστο μέρος σε μια Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ η ακριβής τους θέση στην αψίδα και στο εικονοστάσιο έχει συγκεκριμένο θεολογικό νόημα. Σ' αυτό πρέπει να συνυπολογίζουμε έναν εκπληκτικά ανεπτυγμένο σεβασμό των θεωρούμενων ως θαυματουργικών εικόνων της Θεοτόκου. Τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ρωσσία υπάρχουν πάνω από 300 τέτοιες «εξ αποκαλύψεως» εικόνες, εκ των οποίων η κάθε μια έχει την ημέρα εορτασμού της και λειτουργική ακολουθία. Μερικές απ’ αυτές τις εορτές εικόνων, π.χ. εκείνη της εικόνας της «Κυρίας του Καζάν» στη Ρωσσία και της «Ζωοδόχου Πηγής» στην Ελλάδα, έχουν αναπτυχθεί σε μεγάλες και εξαιρετικά λαοφιλείς εορτές.

Τεράστια είναι και η ποσότητα δευτερευουσών ή παραλειτουργικών Μα­ριολογικών εορτών και ακολουθιών. Η συλλογή των διαφόρων «ακαθίστων» προς την Παναγία, γραμμένων στον τύπο του περίφημου Βυζαντινού Ακαθίστου ύμνου, θα γέμιζε πολλούς τόμους. Αυτά είναι αντιπροσωπευτικά της συνεχώς ανανεωμένης ροής θερμής ευσέβειας, αγάπης και υμνωδίας, που αναφέρεται προς την Θεοτόκο.

Οι καλύτεροι Βυζαντινοί υμνογράφοι – Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Άγιος Ανδρέας Κρήτης, Άγιος Κοσμάς Μαϊουμά – έγραψαν για χάρη της μερικές από τις μεγαλύτερές τους συνθέσεις, στις οποίες κανείς ανακαλύπτει την αληθινή έκφραση, την αληθινή θεωρία και αντίληψη της Παναγίας στην Ορθόδοξη παράδοση.

Παναγία Ιεροσολυμίτισσα

Ενα από τα πιο σπάνια κειμήλια της Ορθοδοξίας. Η θαυματουργή εικόνα αγιογραφήθηκε τον 19ο αιώνα, φέρει χρονολογία 1870 και είναι η μοναδική εικόνα που θεωρείται αχειροποίητη, αφού αγιογραφήθηκε με τρόπο θαυματουργό! Σύμφωνα με την ιστορία που την ακολουθεί, το θαύμα σημειώθηκε στη Ρωσική Ιερά Μονή της Μυροφόρου Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής, στους πρόποδες του Ορους των Ελαιών, απέναντι από την Ιερουσαλήμ. Από τότε η Αχειροποίητη Αγία Εικόνα φυλάσσεται στο Ιερό Προσκύνημα του Θεομητορικού Μνήματος της Γεσθημανής, που αποτελεί τον κενό τάφο της Παναγίας - το ονομαζόμενο Κενοτάφιο. Μάλιστα σε τρεις περιπτώσεις που ο ναός πλημμύρισε, η θαυματουργή εικόνα στάθηκε στην οροφή του ναού, χωρίς να στηρίζεται πουθενά!

Την «Ιεροσολυμίτισσα», έφερε στην Αθήνα τον Απρίλιο του 2015 ο έξαρχος του Πανάγιου Τάφου στην Ελλάδα, αρχιμανδρίτης Δαμιανός. Τέθηκε προς προσκύνηση στον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων, στο Μετόχι του Πανάγιου Τάφου όπου καθημερινά από τις 7.00 το πρωί έως τις 7.00 το απόγευμα πλήθος πιστών συνέρρε στην Πλάκα για όσο διάστημα έμεινε.

Σαν εικόνα της δημιουργίας, εικόνα της Εκκλησίας, η Παναγία είναι «η αυγή της μυστηριώδους ημέρας» –η πρόγευση της Βασιλείας του Θεού. Είναι η παρουσία ανάμεσά μας εκείνης της «κατανοητής εσχατολογίας», η οποία αναφέρεται τόσο συχνά από Θεολόγους. Από ποια μυστική πηγή έμαθε η Εκκλησία ότι εκείνη που είναι «παρθένος μετά τόκον» – είναι επίσης «μετά θάνατον ζώσα» (Κοντάκιον της εορτής της Κοιμήσεως).

Καμιά σύνοδος, καμιά εκκλησιαστική αρχή δεν το επικύρωσε αυτό. Είναι η άμεση και ζώσα εμπειρία της ιδίας της Εκκλησίας, που έχει ανακαλύψει αυτή την ταυτότητα της Εκκλησίας με την Παναγία. Η ζωή της Εκκλησίας εκφράζεται με αναφορά στην Παρθένο Μαρία. Η τιμητική προσκύνηση προς την Μαρία εκφράζεται με αναφορά στην Εκκλησία. Η ευσέβεια της Εκκλησίας είναι η ενσωμάτωση αυτής της ευσέβειας – της οποίας η Παναγία είναι η εικόνα, η κατεύθυνση και η κίνησή της. Είναι η Μία αιώνια ζώσα στη λατρεία και στο πνεύμα της αυτοπροσφοράς.

Η Ορθόδοξη Ανατολή ποτέ δε λογικοποίησε αυτό το μυστήριο ούτε το έχει εκφράσει σε κατηγορίες, όπως π.χ. προπατορικό αμάρτημα, άσπιλη σύλληψη και donum superadditum. Διαφορετικά σ’ αυτό από τη Δυτική Μαριολογία, η Ορθοδοξία παραδέχεται ότι η Μαρία μοιράστηκε μαζί με την ανθρωπότητα το προπατορικό αμάρτημα και ότι πέρασε από τον φυσικό θάνατο. Το θαυμαστό γι’ Αυτήν δεν είναι (αυτό, που πιστεύουν οι Ρωμαιοκαθολικοί) το ότι, μη έχοντας προπατορικό αμάρτημα, δεν ήταν ανάγκη να πεθάνει. Αντί γι’ αυτό, είναι το ότι ο θάνατός της γέμισε εντελώς με ζωή από τον Θεό και έτσι άλλαξε σε «ευλογημένη μετάσταση». Είναι η ολοκληρωτική της ενότητα με τον Χριστό, που κατέστρεψε τον θάνατό της, και την έκαμε την αρχή και το εγκαίνιο της κοινής Ανάστασης.

Αποτελώντας την καρδιά της νέας δημιουργίας, η Παναγία είναι εικόνα Χριστού.

Επειδή ο Χριστός είναι ο νέος Αδάμ, η Παρθένος Μαρία πολύ συχνά αναφέρεται ως η νέα Εύα. Η Μαρία με την ολοκληρωτική της υπακοή αποκατέστησε την οντολογική “τάξη της δημιουργίας”, που είχε διασαλεύσει με την πρωτοβουλία της η Εύα. Έτσι γίνεται η εικόνα ολόκληρης της δημιουργίας, όλης της ανθρωπότητας, ως ανταπόκριση στον Χριστό και Θεό. Αυτό εκφράζεται ωραία στην παραδοσιακή εικόνα της Μαρίας «Πλατυτέρα των ουρανών», η οποία βρίσκεται πολύ συχνά στην αψίδα των βυζαντινών εκκλησιών.

Τέλος, επειδή στάθηκε κοντά στον Σταυρό, υποδείχθηκε σαν Μητέρα μας από τον ίδιο τον σταυρωμένο Χριστό... Ρομφαία διαπέρασε την ψυχή της, “όπως αν αποκαλυφθώσιν εκ πολλών καρδιών διαλογισμοί”.

Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε για άλλη μια φορά ότι η τιμητική προσκύνηση της Παναγίας είναι μια ουσιώδης διάσταση της Χριστιανικής κοσμολογίας, ανθρωπολογίας, εκκλησιολογίας και εσχατολογίας. Δεν είναι αντικείμενο πίστης, ούτε δόγμα, αλλά η αυτοαποκάλυψη της Εκκλησίας.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, ο πρώτος αγιογράφος της Παναγίας Οδηγήτριας

Ο ιατρός Λουκάς και η Παναγία συνομιλούν. Ο ιατρός της ζητάει την άδεια να την ζωγραφίσει και εκείνη του την δίνει… Κάπως έτσι ξεκίνησε η απεικόνιση των Αγίων μορφών της Ορθοδοξίας.

Τα χαρακτηριστικά της ορθόδοξης βυζαντινής Παναγίας

Σύμφωνα με την παράδοση, ο πρώτος αγιογράφος της Παναγίας ήταν ο ιατρός της που την φρόντιζε, Ευαγγελιστής Λουκάς, ο οποίος της ζήτησε την άδεια να την ζωγραφίσει και εκείνη του την έδωσε.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς έκανε τρεις εικόνες της Παναγίας: με χρώματα πάνω σε ξύλο, με κερί και μαστίχα η άλλη και μια τρίτη με χρυσό και ασήμι.

Η Παναγία ευλόγησε και τις τρεις εικόνες και ευχήθηκε η χάρις του γυιου Της να είναι πάντα μαζί τους.

Η μια από τις τρεις αυτές εικόνες που χάραξε πάνω σε ξύλο ο Ευαγγελιστής Λουκάς είναι η Παναγία Σουμελά. Από τις άλλες δύο, η μια βρίσκεται στην Μονή Κύκκου της Κύπρου και η άλλη στην Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου. Είναι και οι μόνες εικόνες που έχουν πατριαρχική αναγνώριση από τις πολλές που αποδίδονται στον ίδιο και βρίσκονται σε διάφορα σημεία του ορθόδοξου κόσμου.

Οι εικόνες του Λουκά στάθηκαν τα πρώτα πρότυπα για όλες τις μετέπειτα εικόνες της Παναγίας μας.

Σύμφωνα με τις αρχές της ορθόδοξης βυζαντινής εικονογραφίας, η Θεοτόκος ζωγραφίζεται σοβαρή και ήρεμη με μια σπάνια αρχοντιά που βγαίνει μέσα από την χαρακτηριστική απλότητα της μορφής της. Τα χαρακτηριστικά της είναι πολύ λεπτά και αρμονικά. Τα μάτια της είναι μεγάλα και αμυγδαλωτά, η μύτη της λεπτή και ίσια, το στόμα της μικρό και συγκρατημένο, τα αυτιά της είναι καλυμμένα από το κεφαλομάντηλο, το οποίο αφήνει να φαίνονται μόνον οι λοβοί της. Τα μαλλιά της δεν φαίνονται καθόλου. Είναι τυλιγμένα με λευκό ύφασμα ή σκούρο πράσινο ή σκούρο μπλε. Το εξωτερικό της ρούχο είναι κόκκινο ή βυσσινί και το εσωτερικό σκουρόχρωμο μπλε ή πράσινο. Στην κεφαλή και στους ώμους της έχει τρία αστέρια, τα λεγόμενα παρθενόσημα.

Όλη η μορφή της Παναγίας είναι γεμάτη συμβολισμούς και δογματικές διδασκαλίες. Τα μεγάλα μάτια της βλέπουν μέσα στην καρδιά μας, η λεπτή της μύτη δείχνει αληθινή αρχοντιά και ελευθερία από τη δυσωδία του κόσμου, τα καλυμμένα αυτιά και μαλλιά της δείχνουν αληθινή σωφροσύνη και σεμνότητα. Το εσωτερικό σκούρο πρασινομπλέ ρούχο συμβολίζει την ψυχρή ανθρώπινη φύση και το εξωτερικό κόκκινο ρούχο συμβολίζει την φωτιά και την χάρη της Θεότητος που την περιτύλιξε, όταν δέχθηκε να κυοφορήσει τον Λυτρωτή. Τα τρία αστέρια, τα παρθενόσημα, διδάσκουν το αειπάρθενον της Θεοτόκου, αφού η Παναγία υπήρξε παρθένος πριν από την σύλληψη του Υιού της, κατά την διάρκεια του τοκετού και μετά τον τοκετό. Το ένδυμα που τυλίγει το σώμα της σε κάποιο σημείο έχει ολόχρυσα κρόσσια, τα οποία συμβολίζουν τ' αμέτρητα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, που την στολίζουν, και τις αρετές, που η Παναγία συγκέντρωσε όλες μαζί στον χαρακτήρα της. Το πρόσωπο της Θεοτόκου δεν εκπληρώνει τα γνωρίσματα της κοσμικής ομορφιάς, όπως διαμορφώνονται από τα εφήμερα κριτήρια της κάθε εποχής.

Η ομορφιά της Παναγίας είναι απόλυτα κλασική, διότι είναι μία ομορφιά που αρέσει σε όλους και σ' όλες τις εποχές. Η ορθόδοξη απεικόνιση της Θεοτόκου δεν εγκλωβίζει το βλέμμα του πιστού σ' ένα ωραίο πρόσωπο χωμάτινο και σαρκικό. Η ωραιότητά της εκπληρώνει λιγότερο τα μέτρα του κόσμου, διότι έχει σαν σκοπό να ελευθερώσει το βλέμμα του πιστού από τα γήινα και να το ανεβάσει σε επίπεδα καθαρά πνευματικά.

“Ο πιο γρήγορος τρόπος αναγνώρισης της ορθόδοξης εικόνας της Θεομήτορος είναι τα τρία αστέρια: το ένα επάνω από το κούτελο, το δεύτερο στον δεξιό ώμο, και το τρίτο στον αριστερό ώμο...

Και ύστερα τα χρώματα των ρούχων. Κατά κανόνα, τα ρούχα της Θεομήτορος ζωγραφίζονται σε τρία κύρια χρώματα: το χρυσό, το κόκκινο και το γαλάζιο. Το κάτω φόρεμα είναι γαλάζιο, ενώ το πανωφόρι κόκκινο, και τα δυό είναι υφασμένα και στολισμένα με χρυσό. Το χρυσό χρώμα σημειώνει την αθανασία, το κόκκινο τη δόξα και το γαλάζιο τα ουράνια...

Το κεφάλι της Θεομήτορος είναι απλά σκυμμένο προς το Θείο Βρέφος, το οποίο εκείνη κρατά στο στήθος της. Τούτο το απλό σκύψιμο σημειώνει την υποταγή στη θέληση του Θεού, που κάποτε εκείνη εξέφρασε στον αρχάγγελο Γαβριήλ λέγοντας: «Ιδού η δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου» (Λουκ. Α΄ : 38).

Στις ορθόδοξες εικόνες η Θεομήτωρ εντελώς σπάνια αγιογραφείται χωρίς το Θείο Βρέφος. Και όταν αγιογραφείται μόνη, ο καλλιτέχνης αγιογράφος τη φαντάζεται ως μητέρα του πόνου κάτω από τον σταυρό, με τα χέρια σταυρωμένα και το κεφάλι γερμένο, καμιά φορά ακόμα με τα συμβολικά ξίφη κατευθυνόμενα προς την καρδιά της. Όμως η καρδιά ποτέ δεν αγιογραφείται έτσι ώστε να φαίνεται. Η πλέον συχνή εικόνα είναι με τον Υιό στα χέρια Της. Εκείνη παρουσιάζει την ανώτατη, καθαρότατη και αγιότατη μητρότητα διαχρονικά”. Είναι η μητέρα του Ιησού Χριστού, αλλά είναι και η δική μας μητέρα, η παρηγορήτρια και γρήγορη βοηθός (Γοργοεπήκοος).

Πηγή: Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, από το βιβλίο: «Δρόμος δίχως Θεό δεν αντέχεται – Ιεραποστολικές επιστολές Α’», Εκδ. Εν Πλω.

Παναγία η Μυρτιδιώτισσα

Σύμφωνα με την παράδοση, η αυθεντική εικόνα της Θεοτόκου με το Χριστό βρέθηκε στα Κύθηρα από ένα βοσκό σε μια κοιλάδα νοτιοδυτικά του νησιού γεμάτη από μυρτιές, που ονομάζονται «Μυρτίδια», τον 13ο αιώνα μ.Χ.

Στην εικόνα αυτή αρχικά «διεκρίνοντο καθαρά τα χαρακτηριστικά μέχρι στέρνων» της Θεομήτορος και του Χριστού, «με την πάροδο του χρόνου όμως απέκτησε σταδιακά το σκούρο χρώμα».

Οι εικονογραφικοί τύποι της Παναγίας

Στην ορθόδοξη εικονογραφία οι μορφές και οι φόρμες φαίνονται όλες ίδιες. Αν όμως προσέξει κάποιος σοβαρά τις λεπτομέρειες, θα διαπιστώσει πως το καθένα έργο είναι μοναδικό, διότι κουβαλάει μέσα του την σφραγίδα της ψυχής και της πίστης του αγιογράφου. Η Παναγία, που αποτυπώθηκε πρώτα από τον Ευαγγελιστή Λουκά, είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο με δεδομένα χαρακτηριστικά. Παρ' όλ' αυτά, η μορφή της δεν αντιγράφηκε στατικά και στείρα στο πέρασμα των αιώνων. Οι αγιογράφοι, κάθε φορά  έβαζαν πάνω της και τα δικά τους σημάδια, επιχειρώντας να διδάξουν τους πιστούς κάποιες αλήθειες με την στάση του σώματός της. Έτσι διαμορφώθηκαν και οι εικονογραφικοί τύποι της Παναγίας.

Ο πρώτος εικονογραφικός τύπος της Κυρίας Θεοτόκου είναι ο εικονογραφικός τύπος της «Πλατυτέρας των ουρανών» ή, όπως αλλιώς λέγεται, της “Παναγίας των Βλαχερνών”. Σ' αυτόν τον εικονογραφικό τύπο η Παναγία απεικονίζεται σε κατά μέτωπον απεικόνιση, καθιστή ή όρθια, με σηκωμένα τα χέρια ή με κατεβασμένα, μόνη της ή με τον Χριστό αγκαλιά, άλλες φορές με την συνοδεία αγγέλων και άλλες φορές όχι. Αυτός ο εικονογραφικός τύπος προέρχεται από την παράσταση της Αναλήψεως. Η Ανάληψη, ως γεγονός που προαναγγέλλει την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, άρχισε να ζωγραφίζεται από πάρα πολύ νωρίς. Αυτό διότι η Εκκλησία ζει πάντοτε με την προσδοκία της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου. Στην εικόνα της Αναλήψεως, κάτω από τον Αναληφθέντα Χριστό έχει κεντρική θέση η Μητέρα Του: στέκεται στον κεντρικό άξονα της εικόνας ορθή ανάμεσα σε δύο ολόλευκους αγγέλους και με τα χέρια της σηκωμένα σε ικεσία.

Ο δεύτερος εικονογραφικός τύπος της Παναγίας είναι ο εικονογραφικός τύπος της Οδηγήτριας. Εδώ η Παναγία με το ένα χέρι της κρατάει τον Χριστό και το άλλο το ακουμπάει ελαφρά πάνω από το στήθος και την καρδιά της δείχνοντας με τα δάχτυλα προς τον Λυτρωτή που έχει στην αγκαλιά της. Ονομάστηκε Οδηγήτρια, επειδή δείχνει προς τον Χριστό και η στάση του σώματός της οδηγεί προς τον Σωτήρα. Αυτός ο εικονογραφικός τύπος χρησιμοποιείται κυρίως για την εικόνα της Θεοτόκου που βάζουμε στο τέμπλο.

Αυτός ο τρόπος απεικόνισης της Παναγίας μάς διδάσκει πως το κύριο έργο της Παναγίας είναι να μας οδηγήσει προς τον Λυτρωτή. Με το χέρι της μας δείχνει Εκείνον που είναι ο κυβερνήτης της ιστορίας και του σύμπαντος. Με τη στάση της μας προτρέπει να στραφούμε στον Σωτήρα Χριστό, ο οποίος επιθυμεί την λύτρωσή μας από την αμαρτία και την θέωσή μας. Επίσης μας διδάσκει και την ταπείνωση, διότι εκείνη προσπαθεί να περάσει με το σώμα της στο παρασκήνιο, για να βγει στο προσκήνιο ο Υιός της και Λόγος του Θεού. Ο εικονογραφικός τύπος της Οδηγήτριας έχει μία σοβαρότητα και μία απουσία έντονου συναισθήματος, αφού στη θέση του συναισθήματος έβαλε περισσότερο το χρέος. Πολλές φημισμένες και θαυματουργές εικόνες ανήκουν σ' αυτόν τον εικονογραφικό τύπο. Οδηγήτρια είναι η Ιεροσολυμίτισσα, η Σουμελά, η Προυσιώτισσα, η Γοργοεπήκοος η Παναγία η Ξενιά και βεβαίως πολλές ακόμη.

Η Παναγία η Φιδούσα στην Κεφαλλονιά

Στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς, σε μια πλαγιά γεμάτη από δένδρα, βρίσκεται ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στην εκκλησιά αυτή εμφανίζονται κάθε χρόνο από 6 Αυγούστου μέχρι 15 του ίδιου μήνα τα φίδια της Παναγίας, πού κρέμονται από τις εικόνες με τις καντήλες, τα στασίδια χωρίς να πειράζουν κανέναν. Η Θεοτόκος ονόμαστηκε Φιδιώτισσα από ένα θαύμα της, το οποίο θυμίζει κάθε χρόνο στους προσκυνητές της με ένα άλλο θαύμα της.

Στο μοναστήρι της Παναγίας, τα παλαιότερα χρόνια, είδαν οι μοναχές ένα πρωί να πλησιάζουν πειρατικά καράβια και να ανηφορίζουν πειρατές στο μοναστήρι με σκοπό να το λεηλατήσουν. Τότε οι μοναχές φοβήθηκαν και ζήτησαν την προστασία της Παναγίας. Κι αυτή έκανε το θαύμα της. Φίδια κύκλωσαν το μοναστήρι κι όταν πήγαν οι πειρατές φοβήθηκαν κι έφυγαν. Οι μοναχές σώθηκαν και ευχαρίστησαν την Παναγία. Από τότε κάθε χρόνο εμφανίζονται φίδια.

Τρίτος εικονογραφικός τύπος της Παναγίας είναι αυτός της Γλυκοφιλούσης όπου η Θεοτόκος παριστάνεται να κρατάει με στοργή τον Κύριο. Η Θεοτόκος γέρνει ελαφρώς το κεφάλι της προς τον Υιόν της και έχει ένα αδιόρατο χαμόγελο γεμάτο ευπρέπεια. Αυτός ο εικονογραφικός τύπος είναι ο πιο συναισθηματικός, που ξεχειλίζει από την αμοιβαία αγάπη μητέρας και παιδιού και από υπέρμετρη τρυφερότητα. Η Παναγία η Γλυκοφιλούσα είναι από τις πιο αγαπημένες των πιστών, διότι εκφράζει τα εντονότερα και ωραιότερα αισθήματα της μητρότητας, αλλά και της ευγνωμοσύνης του Παιδιού προς το ιερό πρόσωπο της Μάνας. Η προσωπική σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο που κάνει απόλυτη υπακοή και στον Θεό που κάνει την απόλυτη συγκατάβαση και σώζει τον άνθρωπο εκφράζεται με τον εικονογραφικό τύπο της Γλυκοφιλούσης.

Στην μυστική γλώσσα της εικονογραφίας ο αγιογράφος βάζει στην εικόνα να φαίνεται η γυμνή φτέρνα του μικρού Χριστού, που συμβολίζει την σταυρική Θυσία και την Ανάσταση. Η Παναγία, λοιπόν, η Γλυκοφιλούσα, καθώς κρατάει τον μικρό Χριστό ξέρει τι πρόκειται να επακολουθήσει και πόσο εκείνη θα πονέσει.

Ο τελευταίος εικονογραφικός τύπος της Παναγίας έχει μία ιδιαιτερότητα. Σ' αυτόν η Παναγία ζωγραφίζεται μόνη της, χωρίς να κρατάει στην αγκαλιά της τον λατρεμένο της Υιό. Είναι ο εικονογραφικός τύπος της Παναγίας Δεομένης. Η Δεομένη ζωγραφίζεται στραμμένη στα πλάγια, συνήθως με τα χέρια της ελαφρώς σηκωμένα σε στάση δεήσεως και προσευχής, σε σχήμα παρακλητικό. Τις περισσότερες φορές στέκεται δίπλα στον θρόνο του Χριστού από τα δεξιά Του και τον παρακαλεί για το ανθρώπινο γένος. Η προσευχή είναι το κύριο έργο της Κυρίας Θεοτόκου. Εκείνη με την προσευχή της ενώθηκε με τον Θεό, ακύρωσε την κατάρα της Εύας και έγινε, ως νέα Εύα, μητέρα της αληθινής Ζωής. Τώρα στραμμένη συνεχώς προς την όντως Ζωή προσεύχεται συνεχώς για μας. Σύμφωνα με την παράδοση, η Παναγία με την δέησή της ακυρώνει τις δικές μας απροσεξίες, συμπληρώνει τις δικές μας ανάξιες προσευχές και διορθώνει τα λάθη μας, που μυρίζουν θάνατο και φθορά.

«Η Απαλύνουσα Τας Σκληράς Καρδίας»: Η Μυροβλύτισσα θαυματουργή ρωσική εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου

Η μοναδική Ρωσσική θαυματουργή εικόνα «Η Απολύσασα τας Σκληράς Καρδίας» πριν την επανάσταση του 1917 ήταν στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου Μπογκολυγιούρσκ, μιά μικρή επαρχιακή εκκλησία στις όχθες του ποταμού Τοσίν, όχι μακριά από την πόλη Βόλογκντα.

Απεικονίζεται η Παναγία γλυκύτατη, σε νεαρή ηλικία, με τρεις λόγχες στον δεξιό ώμο και τρεις στον αριστερό, οι οποίες συγκρατιούνται από τα χέρια της. Η έβδομη κεντρική λόγχη και μοναδική με τη λαβή προς τα κάτω, εφάπτεται ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΙΚΑ μεταξύ των χεριών της Παναγίας σημαδεύοντας και εξουδετερώνοντας την ΚΟΙΝΗ ΕΣΤΙΑ των έξι λογχών.

Η σημασία της κάθε μίας από τις έξι λόγχες είναι η κατανίκηση μιας εκδήλωσης του «πονηρού».

Η Παναγία και η νηπτική θεωρία της Ορθοδοξίας

Στην εικόνα του Ευαγγελισμού, όπου εμφανίζεται ο αρχάγγελος Γαβριήλ στην Παναγία, βλέπουμε δύο χαρακτηριστικά σημεία: πρώτον, τα πόδια του αρχαγγέλου είναι ανοικτά, που δείχνει ότι είναι αποστελλόμενος και, δεύτερον, έχει στην κεφαλή του μια κορδέλα.

Αυτή η κορδέλα στην αγιογραφία είναι η σαρκική, υλική έκφραση της νοεράς προσευχής. Ο Άγγελος συγκεντρώνει το πλούσιο του νοός του, μπροστά στο Θεό. Για αυτό έχει κι αυτήν την κορδέλα. Η απεικόνιση της κεφαλής δεν είναι προφίλ, ούτε κατά πρόσωπον. Είναι απεικόνιση κατά τα τρία τέταρτα, όπου βλέπουμε και τα δυο του μάτια. Και το βλέπουμε αυτό και σε όλους τους αγίους.

Ο Άγγελος κρατάει στα χέρια του ένα ραβδί. Ποτέ δεν θα δούμε στην ορθόδοξη αγιογραφία τον Άγγελο με εκείνη τη ρομαντική έκφραση, να μεταφέρει κάποιο κρίνο. Δεν υπάρχει παράδοση που να αναφέρει κάτι τέτοιο και ούτε μας λέει η Αγία Γραφή ότι ο Άγγελος κρατάει ραβδί στα χέρια του. Το ραβδί για εμάς έχει ένα θεολογικό συμβολισμό. Το ραβδί ήτανε πάντοτε το αντικείμενο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αγγελιοφόροι για να αναγγείλουν τα μηνύματά τους. Το ραβδί σημαίνει πως ο Άγγελος έρχεται να αναγγείλει κάτι. Δεν κρατάει ένα λουλούδι για να ωραιοποιήσει την κατάσταση ή να δώσει ένα δώρο στην Παναγία. Αυτό είναι λάθος. Είναι ρομαντική αντιμετώπιση του πράγματος. Και η εκκλησία μας ποτέ στην αγιογραφία δεν κάνει ρομαντική αντιμετώπιση του πράγματος, αλλά πάντοτε κάνει κατανυκτική αντιμετώπιση του γεγονότος.

Να έρθουμε λίγο στην Παναγία. Η Παναγία καθήμενη δηλώνει μία βεβαιότητα. Το χέρι της Παναγίας που είναι ανοιχτό δηλώνει κίνηση αποδοχής. Σημαίνει «αποδέχομαι». Η αποδοχή δηλώνεται ταυτόχρονα με το κεκλιμένο της κεφαλής. Υπάρχει ακόμα μια ελαχίστη μικρή ταπείνωση που δεν είναι εμφανής. Δηλαδή, δεν είναι μια εκρηκτική ταπείνωση. Θα μπορούσε να ήταν κι αυτό ένα στοιχείο ρομαντικό ή εκκωφαντικό.

Με το άλλο το χέρι η Παναγία κρατάει ένα αντικείμενο. Είναι μία ρόκα όπου γνέθει. Δηλώνει ταυτόχρονα αυτό που είναι η Παναγία. Που είναι η τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ. Που προσομοιάζει με τα αγγελικά τα τάγματα και είναι τιμιωτέρα από όλα αυτά. Ταυτόχρονα όμως παραμένει άνθρωπος και εργάζεται και τα ανθρώπινα. Για αυτό κρατάει αυτήν την ρόκα. Κανείς μέσα στη ζωή της εκκλησίας δεν είναι μόνο πνευματικός άνθρωπος. Επειδή φέρει και τα σαρκικά και τη σαρκική φύση - που δεν είναι αμαρτία το σαρκικό - κάνει και τα ανθρώπινά του έργα. Είναι εργασία. Όλη η ασκητική θεωρία και η νηπτική θεωρία της Ορθοδοξίας κρίνεται στην εναλλαγή, δηλαδή στην ταυτόχρονη λειτουργία της εργασίας και της προσευχής. Για αυτό έχει αυτή τη ρόκα η Παναγία.

Η ρόκα της Παναγίας δεν έχει καμμιά σχέση με "εργασία" όπως την εννοούμε σήμερα αφού δεν ήταν μισθοδοτούμενη εργάτρια σε κάποιο υφαντήριο, ούτε αμειβόταν για το γνέσιμο.... Η ρόκα δείχνει ότι η κοπέλλα αυτή ήταν εντελώς απλή, ακαλλιέργητη και αναλφάβητη. Το μόνο που κατάφερνε να κάνει ήταν χειρωνακτική απασχόληση για να μη μένει αργή, όπως άλλωστε έκαναν όλες οι γυναίκες της εποχής της. Σε πλήρη αντίθεση προς όλα αυτά, η Παπική “θεολογία” διδάσκει ότι η Παναγία ήταν Πανεπιστήμων, πάνσοφη σε ανθρώπινες γνώσεις. Κατείχε και το trivium και το quadrivium (3+4=7 Καλές Τέχνες), δηλαδή το σύνολο του ανθρώπινου επιστητού: τέλεια μαθηματικός, αστρονόμος, χημικός και φιλόσοφος!!!! Και γι' αυτό οι παπικές εικόνες του Ευαγγελισμού την παρουσιάζουν μπροστά σε ένα αναλόγιο καθιστή να διαβάζει ή την Γραφή ή ένα πολύ σπουδαίο βιβλίο!!!

Αντιθέτως, η Ορθόδοξη Αλήθεια διδάσκει ότι για την σωτηρία του Ανθρώπου, δεν απαιτούνται ούτε γράμματα, ούτε θεολογικά πτυχία, ούτε γνώσεις κ.λπ...

Παναγία Χαμογελούσα

Σπάνια απεικόνιση της Παναγίας που βρέθηκε στην Καππαδοκία, η Παναγία Γελούσα (‘Gülen Meryem’), αποτελεί μοναδικό θρησκευτικό μνημείο. Βρίσκεται σ' ένα λαξευτό μοναστήρι σε μια περιοχή που είχε ακμαία Ορθόδοξη παράδοση από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες και έχει γίνει τόπος προσκυνήματος από ανθρώπους που έρχονται απ' όλη την Τουρκία.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου στην Αγιογραφία

Σε ολόκληρη την Ελλάδα όπως και στις χώρες της διασποράς, όπου διαμένουν οι απόδημοι Έλληνες, τιμάται με κάθε δυνατόν καλύτερο τρόπο η μνήμη της Παναγίας και η μετάστασή της από την γη στον ουρανό.

Κατά τον συναξαριστή, την μετάσταση της Παναγίας ανήγγειλε στην ίδια ο Άγγελος τρεις μέρες πριν την πραγμάτωσή της. Εκείνη με χαρά δέχτηκε το άγγελμα αφού θα συναντούσε τον πολυαγαπημένο και μονάκριβο γιο της στην Άνω Ιερουσαλήμ.

Κάλεσε στο σπίτι της συγγενείς και γείτονες, τους ανακοίνωσε το επικείμενο μεγάλο ταξίδι «σαροί την οικίαν, ετοιμάζει την κλίνη και πάντα τα προς ταφήν επιτήδεια».

Οι γυναίκες καθώς άκουσαν για την αναχώρηση από την παρούσα ζωή της Θεομήτορος, «μετ’ οιμωγής ωλοφύροντο». Η Παναγία τις διαβεβαίωσε πως δεν θα παύσει να φροντίζει για όλον τον κόσμο και μετά την μετάσταση. Θα γίνει η μεσίτρια στον Υιό της  για τη σωτηρία του κόσμου. Υπόσχεση που τηρεί μέχρι σήμερα και θα τηρεί έως τη συντέλεια του κόσμου ως «τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ»!

Εμείς οι Έλληνες σαν άτομα και ως λαός έχουμε πολλές φορές βεβαιωθεί για την τήρηση της μεγάλης αυτής υπόσχεσης απέναντι σ' εμάς και το έθνος μας.

Έτσι, περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο, ο λαός μας τιμά και σέβεται την Παναγία, την οποία επικαλείται σε κάθε δύσκολη στιγμή της ζωής του. Ο Αύγουστος είναι ο μήνας της.

Είναι συγκλονιστική η “Κοίμηση της Θεοτόκου” στην βυζαντινή αγιογραφία, όπου φαίνεται να κοιμάται η Παναγία με τη γαλήνη απλωμένη στη μορφή της σε απόλυτη εναρμόνιση με την ψυχική της ομορφιά. Μια ομορφιά που διακρίνει κατεξοχήν την Παναγία με την “ωραιότητα της παρθενίας” της και το “υπέρλαμπρον το της αγνείας” της.

Αυτή η ομορφιά θα γίνει ακόμα πιο αισθητή τη βραδιά του Δεκαπενταύγουστου, κατά τη μεγάλη γιορτή της “Πλατυτέρας των Ουρανών” που θα λάμψει αυτή τη νύχτα στον ουρανό, σκορπίζοντας το γαλάζιό της φως παντού πάνω στη γη.

Στον ελληνικό λαό η επωνυμία Παναγία έχει καθιερωθεί ως η συνηθέστερη επίκληση της Θεοτόκου, η οποία συνδυάζεται πολλές φορές και με άλλες προσωνυμίες προς την Κεχαριτωμένη Βασίλισσα του Κόσμου.

Παναγία Αγιασιώτισσα

Στην πανέμορφη εκκλησία της Παναγίας της Αγιάσου, οι πιστοί σπεύδουν να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα της Κυρίας Θεοτόκου, που φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Την ημέρα της γιορτής της Παναγίας, ύστερα απ' τη καθιερωμένη λειτουργία, γίνεται η περιφορά της εικόνας γύρω από το ναό, ενώ οι εορτασμοί φθάνουν στο αποκορύφωμά τους με τις μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού. 

Οι επωνυμίες προς τη Θεοτόκο προέρχονται από διάφορες αιτίες:

α) Από τον εικονογραφικό τύπο παραστάσεως της Παναγίας: Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Γαλατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα κ.α.
β) από ιδιότητες της Παναγίας: Ελεούσα, Κυρία, Μεγαλόχαρη, Σωτήρα, Βοήθεια, Οδηγήτρια, Φανερωμένη, κ.α.

γ) από την παλαιότητα της εικόνας της: Μαυριώτισσα, Μαχαιρωμένη, Γερόντισσα, κ.α.

δ) από τον τρόπο εύρεσης της εικόνας της: Θεοσκέπαστη, Σπηλαιώτισσα, Τρυπητή, Πλατανιώτισσα, Μυρτιδιώτισσα, κ.α.

ε) από τον τόπο προέλευσης της εικόνας της: Σουμελά, Αθηνιώτισσα, Πολίτισσα, Χρυσοκαστριώτισσα, κ.α.

στ) από ιδιάζοντα χαρίσματά της: Αμπελακιώτισσα, Δαμάσια, Παλατιανή, Ολυμπιώτισσα, Υψηλή, κ.α.

ζ) από τον κτήτορα του ναού της: Λυκοδήμου, Καλιγού, Περλιγού, Στεφάνα, κ.α.

η) από την εποχή των αγροτικών εργασιών με τις οποίες συμπίπτει η εορτή της: Φλεβαριανή, Μεσπορίτισσα, Πολυσπορίτισσα, Ακαθή (εκ του Ακάθιστου Ύμνου,) κ.ά.

θ) από θαύμα της: Πορταΐτισσα, Φιδούσα κ.ά.

ι) λόγω της ημερομηνίας που γιορτάζει: π.χ., η Τριτιανή (στην Σαντορίνη) επειδή γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα

ια) από την τοποθεσία που βρίσκεται η εκκλησία της: Θαλασσινή, Ανέμη κ.ά.

Παραθέτουμε μερικά από τα πάμπολλα επίθετα της Θεοτόκου:

Αγία Ζώνη, Αγία Σκέπη, Μεγάλη Παναγία (Πάτμος), Ζωοδόχος Πηγή, Θεομήτωρ, Μεγάλη Παναγία Σαμαρίνας (Γρεβενά), Μεγαλόχαρη, Παναγία η Βηματάρισσα (Ιερὰ Μονὴ Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος),  Παναγία η Βλαχαρνέα, Παναγία η Βλεφαριώτισσα (Αστυπάλαια), Παναγία η Βρεφοκρατούσα (Σινά),
Παναγία η Γαλατιανή (Κάλυμνος), Παναγία η Αγγελόκτιστη (Κίττιον, Κύπρος), Παναγία η Γερόντισσα (Ιερὰ Μονὴ Παντοκράτορος, Άγιον Όρος), Παναγία η Γεωργάνικη (των Μαυρομιχαλαίων), Παναγία η Γιάτρισσα (Μανή, λόγω θεραπευτικῶν ἰδιοτήτων), Παναγία η Γοργόνα (Λέσβος), Παναγία η Οδηγήτρια, Παναγία η Εικοσιφοίνισσα (Πάγγαιο Όρος), Παναγία η Ελευθερώτρια (Αθήναι), Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα (Ιερουσαλήμ), Παναγία η Ακαθή (Ακαθίστου Ύμνου), Παναγία η Καμαριώτισσα (Σαμοθράκη), Παναγία η Κανάλα, Παναγία η Εκατονταπυλιανή (Πάρος), Παναγία η Κατοπολιανή (Αμοργός), Παναγία η Κερά (Κρήτη), Παναγία η Κεριώτισσα (Ζάκυνθος), Παναγία η Κεχριά (Σκιάθος), Παναγία η Κοσμοσωτήρα (Φέρες, Έβρος), Παναγία η Κουκουζέλισσα (Ιερὰ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας, Άγιον Όρος), Παναγία η Κρηνά, Παναγία η Λουβιαρίτισσα (Ρόδος· στα κελιά της διέμεναν λουβιάρηδες (λεπροί)), Παναγία η Μαλεβή, Παναγία η Μεγαλοσπηλαιώτισσα (Ιερὰ Μονὴ Μεγάλου Σπηλαίου, Καλάβρυτα), Παναγία η Μπαλουκλιώτισσα (Προσκύνημα Μπαλουκλή, Κωνσταντινούπολις), Παναγία η Μπόρια (Κορυτσά), Παναγία η Μυρτιδιώτισσα (Κύθηρα), Παναγία η Μυρτιώτισσα (Κάλυμνος), Παναγία η Νεραντζιώτισσα (Μαρούσι), Παναγία η Οικονόμισσα (Ιερὰ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας, Άγιον Όρος), Παναγία η Παλαιοκαστρίτσα (Κέρκυρας), Παναγία η Παντάνασσα (Μυστράς), Παναγία η Σκαφιδιά (Ηλεία), Παναγία η Συνεμπάστρα (Κεφαλονιά), Παναγία η Τρυπητή (Αίγιον), Παναγία η Τσαμπίκα (Ρόδος), Παναγία η Φιδούσα (Κεφαλονιά), Παναγία η Χοζοβιώτισσα ή Κυνηγημένη (Αμοργός), Παναγία η Χρυσοπηγή (Σίφνος), Παναγία το Άξιόν Εστί (Πρωτάτον, Καρυαί, Άγιον Όρος), Παναγία των Αιμυαλών (Δημητσάνα), Παναγία των Βλαχερνών (Κωνσταντινούπολις),  Παναγία του Γενάτου (Κύπρος), Παναγία του Απωλλού στον Κάμπο (Πάτμος), Παναγία του Σουμελά (Βέρμιον, επειδὴ βρέθηκε στο όρος {στου}Μελά, στον Πόντο), Παναγία της Διαρκούς Προστασίας (Κρήτη),
Πλατυτέρα των Ουρανών, Τιμιωτέρα των Χερουβεὶμ, Των Πάντων Προστασία, Φοβερὰ Προστασία (Ιερὰ Μονὴ Κουτλουμουσίου, Άγιον Όρος), Ψυχοσώστρα (Πάνορμο Θεσσαλονίκης και Σερβίας), Ωραία Κηπουρός, κ.ά.

Η Κυρά του Άθωνα, με ηγουμενική ράβδο, ως Ηγουμένη του Αγ. Όρους. Γύρω της αγιορείτες άγιοι.

Ο ιερός Άθωνας, το Αγιον Ορος το Περιβόλι της Παναγίας, όπως επιτυχώς ονομάσθηκε για πρώτη φορά από τον διάσημο μοναχό Καισάριο Δαπόντε τον Ξηροποταμηνό, αποτελεί, κατά αρχαία παράδοση, κλήρο της Υπεραγίας Θεοτόκου. Η παρουσία της δεσπόζει στην αγιορειτική ζωή. Η Παναγία είναι για τους Αγιορείτες μοναχούς φύλακας, έφορος, ιατρός, κηδεμόνας και πρέσβειρα στον Υιό της.

Γι' αυτό οι φιλόκαλοι Αγιορείτες Κολλυβάδες, με πρώτο τον όσιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, την υμνούν κι εγκωμιάζουν θαυμάσια και ως αυτοεξόριστοι κτίζουν μοναστήρια και τ΄αφιερώνουν στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.

Οι αθωνικές μονές Μ. Λαύρας, Βατοπεδίου και Φιλοθέου είναι αφιερωμένες στον Ευαγγελισμό, καθώς η σκήτη Ξενοφώντος και διάφορα κελλιά. Στο Γενέσιο της Θεοτόκου είναι το Κυριακό της Νέας Σκήτης και αρκετά κελλιά, όπως του μακαριστού Γέροντος Παϊσίου, του οποίου η αγάπη προς τη Θεοτόκο ήταν ιδιαίτερα μεγάλη. Στην Κοίμηση της Θεοτόκου τιμάται η μονή Ιβήρων, όπου τελείται λαμπρή πανήγυρη, ο πάνσεπτος ιερός ναός του Πρωτάτου και πολλά κελλιά. Στα Εισόδια της Θεοτόκου τιμάται το Καθολικό της ιεράς μονής Χιλανδαρίου.

Το περιβόλι της Παναγίας

Οι καλόγεροι της μοναχικής πολιτείας του Άθω ονομάζουν το Άγιον Όρος «κλήρον ίδιον της Θεοτόκου» και «περιβόλι της Παναγίας». Σύμφωνα με τις μοναχικές παραδόσεις, η Θεοτόκος επισκέφθηκε το Όρος, όταν, πλέοντας για την Κύπρο μαζί με τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή για να επισκεφθούν τον Λάζαρο, αναγκάστηκαν εξαιτίας μιας μεγάλης τρικυμίας, από τις συνηθισμένες στη βορειοανατολική πλευρά του Άθω, να προσορμιστούν στη θέση όπου αργότερα ιδρύθηκε η Μονή των Ιβήρων.

Στην περιοχή τότε δεν υπήρχαν άλλοι οικισμοί παρά τα ερείπια ενός ναού του Απόλλωνος. Η Παναγία, κατά την παράδοση, ενθουσιάστηκε με το μοναδικό τοπίο του Άθω και ζήτησε από τον Χριστό να της δωρίσει τη χερσόνησο. Τότε, σύμφωνα με την παράδοση, ακούστηκε η φωνή του Χριστού, που αφιέρωνε αιώνια τον Άθω στην Παναγία: «Έστω ο τόπος ούτος κλήρος σος και περιβόλαιον σον και παράδεισος, έτι δε και λιμήν σωτήριος των θελόντων σωθήναι». Από τότε αφιερώθηκε το Όρος ως «κλήρος και περιβόλι της Παναγίας».

Παναγία του Μαχαιρά (Κύπρος)

Η Παναγία η Μαχαιριώτισσα βρισκόταν στον ναό της Παναγίας στις Βλαχέρνες και κατά τον καιρό της Εικονομαχίας (716-843 μ.Χ.) ένας ασκητής την έφερε στην Κύπρο απότην Κωνσταντινούπολη. Αυτός εγκαταστάθηκε σε μια σπηλιά στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι, στο ανατολικό άκρο της οροσειράς Τρόοδος. Κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, το μοναστήρι συνδέθηκε με τον απελευθερωτικό αγώνα εξ αιτίας του Γρηγόρη Αυξεντίου, υπαρχηγού της ΕΟΚΑ, ο οποίος έβρισκε συχνά καταφύγιο σ' αυτό.

Ο προηγούμενος της μονής Αρσένιος βρήκε τραγικό θάνατο μαζί με τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Πέτρο, πνευματικό τέκνο της Μονής Μαχαιρά, όταν το ελικόπτερό τους κατέπεσε έξω από το Άγιον Όρος, το 2004.

Η Παναγία της Τήνου

Το 1821, στις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης, εμφανίστηκε στον ύπνο ενός γέροντα η Παναγία και τον διέταξε να σκάψει σε έναν αγρό έξω από την πόλη της Τήνου για να ανεύρει την εικόνα της. Πράγματι, αυτός εκτέλεσε το θέλημά της, αλλά η εικόνα δεν βρέθηκε.

Ένα χρόνο αργότερα, το καλοκαίρι του 1822, η μοναχή Πελαγία (κατά κόσμον Λουκία Νεγρεπόντη), που εγκαταβιούσε στο ορθόδοξο μοναστήρι της Παναγίας Κεχροβουνίου, ενώ είχε αποκοιμηθεί, ένοιωσε ξαφνικά μιαν άρρητη ευωδία, κι αμέσως άκουσε την πόρτα του κελιού να ανοίγει με πάταγο.

Μια μεγαλόπρεπη γυναίκα, πού άστραφτε σαν Βασίλισσα, μπήκε μέσα και στάθηκε απέναντι από το κρεβάτι της.. «Σήκω γρήγορα, της είπε. Πήγαινε να συναντήσεις τον Σταματέλλο Καγκάδη, και πες του πώς στο χωράφι του Αντώνη Δοξαρά είναι χωμένη χρόνια τώρα ή εικόνα μου. Να φροντίσει να τη βγάλει και να χτίσει το σπίτι μου». Ή γερόντισσα ξύπνησε τρομαγμένη, άλλα από ταπείνωση δεν υπάκουσε στην εντολή.

Την άλλη εβδομάδα, την ώρα πού ή μοναχή προσευχόταν, δέχτηκε στον ίδιο τόπο για δεύτερη φορά την επίσκεψη της Παναγίας. Τη φορά αυτή ή Θεοτόκος συνόδευε τα λόγια της με ένα γλυκό μειδίαμα, σαν να έλεγε: «Γνωρίζω τούς λογισμούς και δισταγμούς σου, άλλα μη φοβάσαι. Εσένα διάλεξα για να εκπληρώσεις τη βουλή μου. Λοιπόν, μη διστάζεις». Αλλά ο δισταγμός κρατούσε ακόμη δέσμια την αγαθή γερόντισσα. Για αυτό η Θεοτόκος την επισκέπτεται και τρίτη φορά, την 29η Ιουλίου 1822, σε ώρα πάλι προσευχής.

Έτσι λοιπόν, με τα πολλά, αρχίζουν οι ανασκαφές στο κτήμα του Δοξαρά τον Σεπτέμβριο του 1822. Δουλεύουν εργάτες απ' όλο το νησί, αλλά η εικόνα δεν φανερώνεται αμέσως. 

Η μεγάλη όμως ήμερα πλησιάζει. Στις 30 Ιανουαρίου 1823 σκάβουν με τη σειρά τους στο χωράφι οι Φαλαταδιανοί. Γύρω στο μεσημέρι η αξίνα τού Δημήτρη Βλάσση χτυπά πάνω σε ένα ξύλο.

Πράγματι, είχε βρει την εικόνα. Η ιερή εικόνα καθαρίστηκε και πρόβαλε η γλυκιά μορφή της Παρθένου που παριστάνει τον Ευαγγελισμό και πρόκειται για ένα αριστούργημα τέχνης που αποδίδεται στον Απόστολο Λουκά.

Η ανακάλυψη της πολύτιμης εικόνας μετά το όραμα της μοναχής θεωρήθηκε μεγάλο θαύμα που συνδέθηκε αναπόφευκτα με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Άλλωστε έσπευσαν αμέσως στο νησί για να την προσκυνήσουν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Ανδρέας Μιαούλης, ο Νικηταράς και ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Η εικόνα βγαίνει από τον ναό για την περιφορά της τον Δεκαπενταύγουστο και στο σημείο που βρέθηκε οικοδομήθηκε ο μεγαλοπρεπής ναός, που αποτελεί το πρώτο σπουδαίο αρχιτεκτονικό έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους. Μεταφέρθηκαν μάρμαρα από τη Δήλο και κάθε φορά που οι εργασίες πάγωναν εξαιτίας του κόστους, έφθανε σαν μάννα εξ ουρανού μια προσφορά από την Τήνο, την υπόλοιπη Ελλάδα ή τους Έλληνες της διασποράς. 

Έως το 1832 είχε ολοκληρωθεί η ανατολική πτέρυγα και τα τμήματα ανατολικά του καμπαναριού και της κεντρικής εισόδου, ενώ ο ναός περατώθηκε τελικά το 1880.

Παναγία Μακεδονίτισσα (Κύπρος)

Η όμορφη αυτή εικόνα βρίσκεται στο ομώνυμο μοναστήρι, 6 χλμ δυτικά της πρωτεύουσας Λευκωσίας. Η μονή έχει ιδρυθεί προ της περιόδου της Τουρκοκρατίας στην Κύπρο και το όνομά της προήλθε μάλλον από το φυτό μακεδονήσιον (ή ματζηνοΐσιν), τον γνωστό μαϊντανό. Στην Κύπρο έχουμε κι άλλες περιπτώσεις επωνυμιών της Παναγίας, προερχόμενων από φυτά (Παλουριώτισσα, Αμπελιώτισσα, κ.ά.).

Παναγία Σουμελά: Το σύμβολο της ποντιακής πίστης

Μια ιστορία, μια παράδοση και ένας θρύλος αγκαλιάζουν το σύμβολο του Πόντου, την Παναγία Σουμελά. Ο Νεόφυτος Καυσικαλυβίτης μας πληροφορεί ότι ο Ευαγγελιστής Λουκάς χάραξε τη μορφή της Παναγίας πάνω σε ξύλο. Την εικόνα της Σουμελά, έφερε στην Αθήνα, μετά το θάνατο του Λουκά, ο μαθητής του Ανανίας και την τοποθέτησαν σε περικαλλή ναό της Θεοτόκου. Για αυτό το λόγο, αρχικά είχε ονομαστεί ως η Παναγία η Αθηνιώτισσα.

Στο τέλος του 4ου αιώνα (380- 386) ιδρύθηκε στο όρος Μελά της Τραπεζούντας, το μοναστήρι της  Παναγίας Σουμελά, από τους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο (κατά κόσμο Βασίλειος και Σωτήρχος, θείος και ανιψιός, κάτοικοι και οι δυο Αθηνών).

Σύμφωνα με την παράδοση, η ίδια η Παναγία τους καθοδήγησε έως την Τραπεζούντα και τον Πόντο.

Με μοναδικά εφόδια την πίστη, την επιμονή και την εργατικότητα, οι δυο ερημίτες μοναχοί, κατόρθωσαν να χτίσουν την εκκλησία της Σουμελιώτισσας, σκαλιστή μέσα στο βουνό. Από τότε έγινε γνωστή ως ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ (Εις του Μελά-στου Μελά-Σουμελά).

Μέχρι το 1922, υπήρξε ο οδηγός, ο παρηγορητής, ο συμπαραστάτης, το καταφύγιο και ο εμψυχωτής των Ελλήνων του Πόντου. Υπήρξε επίσης ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες διατήρησης της ελληνικής γλώσσας και ταυτότητας, καθώς και της αναζωπύρωσης της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των πιστών.

Ο αναπάντεχος ξεριζωμός, ερήμωσε μαζί με τον αλησμόνητο Πόντο και τη Βίγλα της Σουμελιώτισσας. Με την ανταλλαγή, τα ιερά κειμήλια παραχωρήθηκαν, και το 1931 τα ξέθαψε και τα έφερε στην Ελλάδα, ο Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης, ύστερα από ενέργειες του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, προς την τουρκική κυβέρνηση του Ισμέντ Ινονού.

Από το 1952, αρχίζει η ελλαδική ιστορία της Παναγίας Σουμελά σε ένα ύψωμα του Βερμίου, πάνω από το χωριό Καστανιά. Από τότε μέχρι σήμερα κάθε χρόνο, το τριήμερο του 15Αύγουστου, είναι πρωτοφανής η συρροή χιλιάδων προσκυνητών απ΄ όλα τα διαμερίσματα της χώρας και το εξωτερικό. Η περιφορά της Εικόνας, μέσα στο χώρο του ιερού προσκυνήματος, γίνεται με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια και είναι μια από τις πιο συγκινητικές και κατανυκτικές ακολουθίες.

Μια από τις εικόνες που αποδίδονται στον Ευαγγελιστή Λουκά είναι η θαυματουργή Πορταΐτισσα, που βρίσκεται στην Ιερά Μονή των Ιβήρων, στο Άγιο Όρος.

Παναγία η Πορταΐτισσα - Η εικόνα που δεν πρέπει ποτέ να βγει από το Άγιον Όρος

Η θαυματουργή Πορταΐτισσα, η εξέχουσα μεταξύ των θεομητορικών εικόνων του Άθω, ήταν αρχικά φυλαγμένη, καθώς διασώζει η παράδοση, στην μικρασιατική Νίκαια. Μια ευσεβής γυναίκα με τον μοναχογιό της την είχαν τοποθετήσει μέσα στην ιδιόκτητη εκκλησία τους και την τιμούσαν.

Το 829 μ.Χ., στα χρόνια της δεύτερης Εικονομαχίας, βασιλικοὶ κατάσκοποι –διώκτες των εικόνων- ανακάλυψαν την εικόνα και απείλησαν τη γυναίκα πως θα την σκοτώσουν αν δεν τους δωροδοκήσει. Εκείνη υποσχέθηκε ότι την επομένη θα τους έδινε τα χρήματα. Και τη νύχτα, αφού προσευχήθηκε μπροστὰ στην εικόνα, την σήκωσε με ευλάβεια, κατέβηκε στην παραλία και την έριξε στη θάλασσα.

Κανείς δεν ήξερε πού βρισκόταν 170 χρόνια η Εικόνα μέχρι το 1004, που βγήκε στην μονή Ιβήρων.

Κάθονταν οι παλαιοί Γέροντες της Ιβήρων και μιλούσαν περί σωτηρίας ψυχής, όταν ξαφνικά βλέπουν μέσα στη θάλασσα μια λάμψη. Μαζεύτηκαν όλοι οι Μοναχοί του Όρους, και με βάρκες θέλησαν να πάνε στο περίεργο και θαυμαστό σημείο. Μπόρεσαν αμέσως να διακρίνουν ότι ήταν μία εικόνα της Θεοτόκου, αλλά όσο πλησίαζαν τόσο η εικόνα απομακρυνόταν.

Όταν, όμως, βάδισε στην θάλασσα ένας αναχωρητής, ο μοναχός Γαβριήλ, που ασκήτευε έξω από το μοναστήρι, αμέσως η εικόνα ήρθε στην αγκαλιά του. Η αδελφότητα των μοναχών έκτισε στην είσοδο της Μονής ειδικό παρεκκλήσιο για την φύλαξη της θαυματουργής εικόνας (εξ ου και Πορταΐτισσα) που προστατεύει το Όρος.

Σύμφωνα με την παράδοση που υπάρχει στον Άθωνα, η εικόνα αυτή δεν πρέπει να βγει ποτέ εκτός του Αγίου Όρους γιατί αυτό θα σημάνει και το τέλος του. Τα τάματα που γίνονται καθημερινά για την χάρη της είναι πάρα πολλά, τόσο από την Ελλάδα όσο και από τον υπόλοιπο κόσμο.

Παναγία του Κύκκου (Κύπρος)

Ο θρύλος της Παναγίας του Κύκκου είναι δραματικός. Η εικόνα είναι φημισμένη και σεβαστή σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο. Είναι κι αυτή μια από τα έργα του Αποστόλου Λουκά. Από το 1795 και μετά, η εικόνα περιβλήθηκε με ένα ασημένιο κάλυμμα και δεν έχει κοιταχτεί ποτέ από κανέναν. Παρ' όλα αυτά, είναι μια ζωντανή παράδοση για την Κύπρο και είναι πολύ αγαπητή από τους Ελληνοκυπρίους γιατί θεωρείται ότι προστατεύει το νησί από την ξηρασία.

Η Παναγία του Κύκκου

Ο θρύλος της εικόνας της Παναγίας του Κύκκου είναι δραματικός. Η Παναγία του Κύκκου, που είχε ζωγραφίσει ο Λουκάς ακριβώς επτά χρόνια μετά από την Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού μεταφέρθηκε από τον ίδιο στην Αίγυπτο μετά τον θάνατο της Παναγίας. Η εικόνα έμεινε εκεί έως ότου οι Χριστιανοί, από τούς οποίους ήταν φυλαγμένη, αιχμαλωτίστηκαν από τους πειρατές. Για να σωθεί από την βεβήλωση, την έριξαν στη θάλασσα. Δύο βυζαντινά σκάφη εμφανίστηκαν και αφού καταδίωξαν μακριά τους πειρατές, διέσωσαν την εικόνα. Την πήραν στη Κωνσταντινούπολη και την παρουσίασαν στον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό (1081-1118).

Αυτή η εικόνα, μετά από πολλές περιπέτειες και θαυματουργές παρεμβάσεις, ήρθε στην Κύπρο και όλα τα δέντρα γονάτισαν κάτω για να την καλωσορίσουν. Η εκκλησία κτίστηκε από το μοναχό Ισαΐα με τα χρήματα του αυτοκράτορα γι΄ αυτό το Μοναστήρι καλείται μέχρι σήμερα ως "Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή". Ο όρος "Σταυροπηγιακή" υποδεικνύει ότι ως θεμέλιος λίθος της είχε τοποθετηθεί Σταυρός. Από τότε, κάηκε αρκετές φορές και το 1821, λεηλατήθηκε από τους Τούρκους σε μια εκδίκηση για τις ενέργειες των Ελλήνων κατά την Επανάσταση αλλά σε κάθε περίπτωση η εικόνα διασώθηκε. Η εικόνα προστατεύεται από πέπλο και βρίσκεται μέσα σε ασημένια θήκη, διακοσμημένη με μαργαριτάρια. Η εικόνα ήταν ακάλυπτη όσον ήταν στο παλάτι του αυτοκράτορα. Το 1576, περιβλήθηκε μέσα σε ένα ασημένιο κάλυμμα που αντικαταστάθηκε από ένα καινούργιο το 1795. Από τότε, η εικόνα δεν έχει κοιταχτεί ποτέ από κανένα. Μια τρομερή μοίρα προβλέπεται για οιοδήποτε προσπαθήσει να σηκώσει το πέπλο.

Η Παναγία της Σεντνάγια στην Συρία

Μωσαϊκό του Μοναστηριού με την Θεοτόκο και τον Ιησού.

Η Παναγία της Σεντνάγια στην Συρία και το σύγχρονο θαύμα της

Πριν τον πόλεμο το μοναστήρι της Παναγίας της Σεντνάγια στην Συρία, που θεωρείται στην Μέση Ανατολή το ιερότερο προσκύνημα μετά τους Αγίους Τόπους, δεχόταν κάθε χρόνο πάνω από 1.500.000 επισκέπτες και προσκυνητές από όλο τον κόσμο και όλα τα γνωστά θρησκεύματα.

Τον Δεκέμβριο του 2013 στο μοναστήρι πραγματοποιήθηκαν συγκλονιστικά θαύματα, που φανέρωσαν την ζωντανή προστασία και παρουσία της Παναγίας.

Οι μοναχές είχαν συνήθεια κατά τη διάρκεια του πολέμου κάθε βράδυ να θυμιάζουν τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα της Συρίας, για να προστατεύει η Παναγία την πατρίδα τους. Ένα βράδυ είδαν να έρχεται από το σημείο που θυμίαζαν ένας πύρινος κύκλος, ο οποίος πέρασε πάνω από την μονή και εξαφανίστηκε. Οι μοναχές έμειναν εκστατικές και τούς ήλθε στον νου το πύρινο άρμα του Προφήτη Ηλία.

Λίγο μετά τα ίδια τα γεγονότα επιβεβαίωσαν την προστασία της Παναγίας. Τον ίδιο μήνα, Δεκέμβριο του 2013, ομάδα ισλαμιστών ανταρτών εκτόξευσε ρουκέτα εναντίον της Μονής. Οι μοναχές που βρίσκονταν μέσα στο Μοναστήρι άκουσαν έναν μεγάλο θόρυβο και το έδαφος να δονείται. Το μόνο σίγουρο ήταν ότι η ρουκέτα θα κατέστρεφε το Μοναστήρι και θα υπήρχαν ανθρώπινα θύματα. Αντιθέτως, όμως, η ρουκέτα τρύπησε τον τοίχο ενός δωματίου της Μονής, μέσα στο οποίο ευτυχώς εκείνη την ώρα δεν υπήρχε κανείς, έπεσε μέσα και χωρίστηκε στα δύο, χωρίς να σκάσει! Το ένα μισό έπεσε πάνω σε μία καρέκλα και το άλλο μισό επάνω στο κρεβάτι!

Μετά από μερικούς μήνες, η Παναγία «ολοκλήρωσε» το θαύμα της. Οι μοναχές μπόρεσαν να επιδιορθώσουν ένα τμήμα που είχε καταστρέψει η ρουκέτα, αλλά τους έλειπαν τα χρήματα για να διορθώσουν και το υπόλοιπο. Για τον σκοπό αυτόν έκαναν παράκληση στην Θεοτόκο. Την άλλη μέρα τις πήρε τηλέφωνο μία κυρία από την Αυστραλία, λιβανέζικης καταγωγής, και τις ρώτησε για το θαύμα που έγινε με την ρουκέτα. Είπε ότι είχε φύγει πέντε χρονών από το Λίβανο και δεν γνώριζε τίποτε για την Μονή της Σεντνάγια. Το προηγούμενο βράδυ όμως είδε την Παναγία, η οποία της είπε:
- Είμαι η Παναγία της Σεντνάγια και το σπίτι μου είναι στην Συρία. Χτύπησαν το μοναστήρι μου σ’ αυτήν την πλευρά και θέλω από εσένα τα χρήματα για να τα στείλω στις κόρες μου να το φτιάξουν.

Η κυρία από την Αυστραλία ρώτησε ποια είναι η Παναγία της Σεντνάγια και τί ανάγκες έχουν. Η Ηγουμένη τής εξήγησε με λίγα λόγια την ιστορία της Μονής, της είπε ότι το μοναστήρι χτυπήθηκε από ρουκέτα, ότι διόρθωσαν ένα τμήμα και έλειπαν τα χρήματα για να διορθώσουν και το υπόλοιπο. Πράγματι η κυρία συγκέντρωσε τα χρήματα, μαζί με άλλες φίλες της, και τα έστειλαν στο μοναστήρι.

Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την διάρκεια του πολέμου ισλαμιστές αντάρτες έριξαν ρόδες (λάστιχα) γεμάτες εκρηκτικά στο σχολείο που έχει το μοναστήρι και όπου φοιτούν 25 ορφανά κορίτσια. Τα λάστιχα έπεσαν δίπλα του, αλλά τα εκρηκτικά δεν έσκασαν. Ο φύλακας του σχολείου είπε ότι έπεσαν επάνω στους στύλους και στα καλώδια του ηλεκτρικού ρεύματος και θα έπρεπε να προκαλέσουν μεγάλη καταστροφή. Η Παναγία όμως φύλαξε και δεν έπαθαν απολύτως τίποτε. Σε όλη την διάρκεια του πολέμου οι μοναχές δεν έφυγαν καθόλου από το μοναστήρι, έχοντας την ελπίδα τους στην προστασία της Παναγίας.

Κλείνουμε εσκεμμένα το συμβολικό αυτό αφιέρωμα για το ανεξάντλητο αυτό θέμα με την αναφορά στην μαρτυρική Συρία όπου η Ορθοδοξία υπέστη πάλι τα δεινά των διωγμών.

Οι μοναχές της Σεντνάγια με την πίστη και την φιλοπατρία τους δείχνουν την μόνη, απαραίτητη, αξιοπρεπή, στάση, την ώρα αυτή που τα Γεράκια του Πολέμου έχουν ανοίξει πολλά νέα φονικά μέτωπα σε βάρος των λαών.

Η μεσιτεία της Παναγίας, αυτές τις δύσκολες ώρες, είναι και για εμάς τους Έλληνες απαραίτητη. Οι πρεσβείες της πάντα βοηθούν αποφασιστικά.

  

Πηγές:

1. Αγιορείτικο Βήμα, agioritikovima.blogspot.gr
2. Βήμα Ορθοδοξίας, www.vimaorthodoxias.gr
3. Ρομφαία, www.romfea.gr
4. ΔΟΓΜΑ, Πρακτορείο Εκκλησιαστικών Ειδήσεων, www.dogma.gr
5. Blog ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ, orthodoxia.bloggy.gr
6. Ιερός Ενοριακός Ναός Αγίου Νικολάου του Νέου Θηβών, www.inagiounikolaoutouneou.gr
7. http://greekorthodoxreligioustourism.blogspot.gr/2016/04/blog-post_4.html
8. Σημεία των Καιρών, http://simeiakairwn.wordpress.com
9. Προσκυνητής, proskynitis.blogspot.gr

10.   o-nekros.blogspot.gr

11.   Ορθόδοξος συναξαριστής, www.saint.gr

12.   e-ΘΕΟΤΟΚΑΡΙΟ, e-theotokario.blogspot.gr

13.   ΝΟΣΤΟΣ, noctoc-noctoc.blogspot.gr

 

* Το κείμενο που στηρίζεται αυτούσια στις πολλές βιβλιογραφικές πηγές της επίσημης Ορθοδοξίας, χωρίς να προσθέσουμε τίποτα, πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό Τρίτο Μάτι, τ.243, Αυγούστου 2016.

Εύχομαι σε όλους μας να βρίσκουμε στην Παναγία κάθε παρηγοριά και βοήθεια!

 

Παναγία Τροοδίτισσα

Τον 8ο μ.Χ. Αιώνα, κατά την περίοδο της Εικονομαχίας, ένας εικονολάτρης μοναχός μετέφερε στην Κύπρο από την Μικρά Ασία μια από τις εικόνες της Παναγίας που αποδίδονται στον Ευαγγελιστή Λουκά. Βρίσκεται σήμερα σε μια πανέμορφη πευκόφυτη περιοχή του όρους Τρόοδος, κοντά στις Πλάτρες.

Παναγία της Τρικουκκιάς: Πρόδρομος

Η Παναγία η Τρικουκκιώτισσα βρίσκεται στην ομώνυμη Μονή κοντά στην υψηλότερη κορυφή της Ολύμπου, στην Κύπρο. Ο Ρώσσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκυ, στην περιγραφή της Μονής το 1735, τονίζει το απίστευτα ωραίο και ησυχαστικό περιβάλλον της. Το μοναστήρι θεωρείται από τα αρχαιότερα της Κύπρου και η επωνυμία του στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα προήλθε από το δασικό δένδρο Τρικουτσιά, ο καρπός του οποίου δεν τρώγεται αλλά χρησιμοποιείται για το μπόλιασμα της αχλαδιάς.

Παναγία η Εγκυμονούσα

Είναι μια από τις πιο σπάνιες αγιογραφήσεις της Παναγίας που δύσκολα μπορεί να βρει κάποιος. Πρόκειται για φορητή εικόνα που παρουσιάζει την Παναγία σε κατάσταση εγκυμοσύνης. Αντίστοιχης σπανιότητας είναι η Παναγία «Τριχερούσα», η Παναγία «του Χάρου» και άλλες.

Παναγία η Εγκυμονούσα

Άλλη μια από τις πιο σπάνιες αγιογραφήσεις της Παναγίας που την παρουσιάζει  σε κατάσταση εγκυμοσύνης. 

Βασίλισσα των Ουρανών (Σλαβική Ορθόδοξη εικόνα)

Αυτή η εικόνα της Παναγίας ονομάζεται "Βασίλισσα της Γερμανίας" και είναι μία από τις λίγες ορθόδοξες εικόνες που κατασκευάστηκε στην Γερμανία πριν από το σχίσμα .
Στην αριστερή μεριά στέκεται ο Αγιος Απόστολος Ματθίας και στην δεξιά μεριά ο Αγιος Βονιφάτιος ο Αρχιεπίσκοπος και Απόστολος της Γερμανίας.

Η ορθόδοξη εικόνα της μαύρης Παναγίας Μοζαμβικάνας της Φωτοδότρας

Μια όμορφη εικόνα της αφρικανικής Παναγίας. Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, είναι θεμιτό να αγιογραφείται και μαύρη από τους πιστούς της Αφρικής.

Στον Ορθόδοξο Αμπελώνα της Αφρικής

Η Παιδική Χορωδία του Σχολείου Πολιτισμού της ΕλληνορθόδοξηςΕπισκοπής Μοζαμβίκης μπροστά σε ένα μεγεθυμένο αντίγραφο της εικόνας «Της Παναγίας της Φωτοδότρας, της Μοζαμβικάνας», σε μια εκδήλωση του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην αφρικανική αυτή χώρα το 2013.

Η εικόνα της Παναγίας Αριζονίτισσας (μονή Μ. Αντωνίου, Αριζόνα)

Το μοναστήρι αυτό του Αγ. Αντωνίου και Αγ. Νεκταρίου ευρίσκεται μέσα στην έρημο της Αριζόνας, με θερμοκρασίες που φθάνουν τους 40-45 βαθμούς κελσίου το καλοκαίρι, όπου επιβιώνουν μόνο κάκτοι.

Μέσα λοιπόν σ’αυτή την έρημο ορθώνεται αυτό το αξιοθαύμαστο μοναστήρι του Αγ. Αντωνίου, μια Όαση πραγματική που σκιάζει, δροσίζει, ξεδιψάζει, αναπαύει, στολίζει και ευωδιάζει, όλη τη γύρω περιοχή με 3.000 ελαιόδενδρα, αμπέλια κρεβατίνες, πορτοκαλιές, λεμονιές, γκρέιπ φρούτ, οπωροφόρα δένδρα, συκιές , φοίνικες και θερμοκήπια με όλα τα λαχανικά, ντομάτες, αγγούρια, μελιτζάνες, κολοκύθια, φράουλες κ.λ.π., πεύκα, κυπαρίσσια και πάρα πολλά είδη ποικιλόχρωμων λουλουδιών.

Παναγία του Όρους Χαματούρα (Λίβανος)

Το μοναστήρι της Θεοτόκου στο Όρος Χαματούρα είναι κτισμένο μέσα σε μια δύσβατη πλευρά του ψηλού βουνού και μοιάζει με αετοφωλιά. Για να φτάσει κανείς εκεί χρειάζεται πολλή πίστη και μια ώρα περίπου ποδαρόδρομο, αφού πρώτα διασχίσει τον ποταμό Κατήσια, που ρέει στην ομώνυμη κοιλάδα.

Στο μοναστήρι λειτουργεί σχολή βυζαντινής αγιογραφίας και μουσικής και γίνονται μαθήματα ελληνικής γλώσσας. Σήμερα το μοναστήρι της Θεοτόκου στο Όρος Χαματούρα έχει γίνει πόλος έλξης κυρίως για την νεολαία όχι μόνο της Μέσης Ανατολής, αλλά και προσκυνητών που έρχονται απ' όλο τον κόσμο.

Η ιερά εικόνα της Θεοτόκου του Μαξίμου

Η ιερά εικόνα της Θεοτόκου του Μαξίμου αγιογραφήθηκε κατά το έτος 1299 μ.Χ., εξαιτίας ενός οράματος που είδε ο Άγιος Μάξιμος, Μητροπολίτης Βλαντιμίρ (τιμάται 6 Δεκεμβρίου), όταν έφθασε στο Βλαντιμίρ από το Κίεβο. Στο όραμα η Θεοτόκος εμπιστεύεται το ωμοφόριο σε αυτόν, λέγοντας: «Πάρε αυτό το ωμοφόριο και ποίμανε το ποίμνιο της πόλεως αυτής». Όταν ο Άγιος ξύπνησε, το ωμοφόριο που του έδωσε η Παναγία, ήταν απλωμένο στα χέρια του. Γι' αυτό και η εικόνα απεικονίζει τη Θεοτόκο σε όρθια θέση μαζί με το παιδίον Ιησού και με τον Άγιο Μάξιμο να είναι γονατιστός και να δέχεται το επισκοπικό ωμοφόριο. Το ωμοφόριο, φυλάχθηκε στον καθεδρικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου για 112 χρόνια. Το έτος 1412 μ.Χ., κατά την διάρκεια μιας Ταταρικής επιδρομής, το ωμοφόριο κρύφθηκε από το νεωκόρο του καθεδρικού ναού, ο οποίος και μαρτύρησε από τους Τάταρους. 

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Κόνεβιτς

Αυτή η εικόνα της Παναγίας προέρχεται από τη Μονή του Γενεθλίου της Θεοτόκου του Κόνεβιτς, η οποία βρισκεται στο ομώνυμο νησάκι κοντά στη λίμνη Λαντόγκα, όχι μακρυά από τη Μονή Βαλαάμ. Κατά την παράδοση, την εικόνα την έφερε από το Άγιον Όρος ο ίδιος ο κτήτωρ της Μονής, Άγιος Αρσένιος.

Η ιστορία της μονής είναι ταραγμένη. Πολλές φορές έπεσε θύμα πλημμυρών, άλλες φορές κάηκε, ενώ λεηλατήθηκε και από τους Σουηδούς λουθηρανούς. Έτσι οι μοναχοί αναγκάστηκαν να καταφύγουν επανειλημμένα στο Νόβγκοροντ.

Όταν το 1956 οι μοναχοί της Μονής Κόνεβιτς μαζί με αυτούς της Μονής Βαλαάμ κατέφυγαν στη Φιλανδία, δημιουργώντας το Νέο Βαλαάμ, πήραν μαζί τους και αυτήν την εικόνα όπου και βρίσκεται μέχρι και σήμερα.

Δύο είναι τα χαρακτηριστικά της. Πρώτον, το ότι η Παναγία φέρει στους ώμους ένα άσπρο σάλι και, δεύτερον, ότι ο Χριστός κρατάει στά χέρια Του νεογέννητα περιστέρια, παραπέμποντας στην Υπαπαντή του Κυρίου όταν η Παναγία και ο Ιωσήφ έφεραν το βρέφος Ιησού στο ναό και προσέφεραν ως θυσία ένα ζεύγος περιστέρια.

Παναγία Βασίλισσα της Γαλλίας (Notre Dame Reine de France)

Ορθόδοξη εικόνα της Παναγίας από την Γαλλία. Βρίσκεται στον Ορθόδοξο σερβικό ναό του St-Aventin de Tarbes στα Πυρηναία. 

Η Ορθόδοξη Εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου του Glastonbury (Αγγλία)

Στην αγιογραφία που βλέπουμε η Παναγία κρατάει στο χέρι της ένα κλαδί από τον θάμνο του Glastonbury, τα ανθισμένα λευκάγκαθα, ο οποίος ανθίζει δύο φορές το χρόνο. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ βρίσκεται στην κορυφή της εικόνας. Σημαντικά αφιερώματα στο αρχάγγελο Μιχαήλ: Chapel of Saint Michael στο Glastonbury Tor, Mont Saint Michel στη Γαλλία, Skellig Michael στην κομητεία Kerry της Ιρλανδίας, και Saint Michael’s Mount στην Κορνουάλη. Ο Άγιος Ιωσήφ από Αριμαθαίας ο οποίος έφερε τον Χριστιανισμό στην Βρετανία, ίδρυσε κοινότητες στο Glastonbury, έχτισε με βέργες το εκκλησάκι που ήταν αφιερωμένο στην Υπεραγία Θεοτόκο και ήταν γνωστό μέχρι την καταστροφή του στην μεγάλη πυρκαγιά του  Glastonbury το 1184 με το όνομα Ecclesia Vetusta (η Αρχαία Εκκλησία). Ένα αντίγραφο της εικόνας βρίσκεται σήμερα στο Glastonbury ή αλλιώς τη Νήσο Άβαλον, που αναφέρεται στο μύθο του βασιλιά Αρθούρου.

Παναγία Τσζεστόκοβα (Μαύρη Μαντόνα - Czarna Madonna), Πολωνία

Η προέλευση της εικόνας και η χρονολογία σύνθεσής της αμφισβητούνται από τους μελετητές.

Η ζωγραφική εμφανίζει μια παραδοσιακή σύνθεση πολύ γνωστή στις εικόνες της Ανατολικής Ορθοδοξίας. Η Παναγία εμφανίζεται ως “Οδηγήτρια”. Σε αυτήν την εικόνα η Παναγία δείχνει με το δεξί της χέρι προς τον Ιησού ως πηγή σωτηρίας. Με τη σειρά του, το παιδί ευλογεί με το δεξί του χέρι τον πιστό, ενώ κρατά το Ευαγγέλιο στο αριστερό του χέρι. Στην εικόνα το ένδυμα της Παναγίας φέρει το μοτίβο του Άνθους του Κρίνου (Fleur de Lys). 

Η Μυροβλύτισσα εικόνα της Παναγίας από τη Χαβάη. 

Είναι αντίγραφο της μυροβλύτισσας εικόνας του ορθόδοξου νεομάρτυρα από τη Χιλή Χοσέ Μουνιόθ-Κορτέζ. 

Παναγία η Βάτος, Όρος Σινά

Κατά την ερμηνεία των Πατέρων της Εκκλησίας η Αγία Βάτος προεικόνισε τη Θεοτόκο, η οποία αν και συνέλαβε στα σπλάχνα της το πυρ της Θεότητος δεν κατεκάη, αλλά γέννησε το Κύριο και Θεάνθρωπο παραμένοντας Παρθένος.

Η θέση της Βάτου συμπίπτει με εκείνη της Αγίας Τράπεζας του Παρεκκλησίου της Αγίας Βάτου, η οποία δεν έχει θεμελιωθεί επάνω σε Άγια Λείψανα, αλλά στη ρίζα της Αγίας Βάτου. Το ίδιο το φυτό ακόμη σήμερα θάλλει, μεταφυτευμένο Ανατολικότερα στον ανοικτό παρακείμενο χώρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το είδος της Βάτου αυτής είναι το μόνο που υπάρχει στη Σιναϊτική χερσόνησο. 

Η Παναγία των αλκοολικών

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας «ο Ακένωτος Κρατήρ» στην Μονή Βισότσκι, στο Σερπούκωβ της Ρωσίας.

Η Ρωσο-Κινεζική εικόνα της Παναγίας ο «Ένσαρκος Λόγος» ή του Αλμαζίν

Η εικόνα της Παναγίας πήρε την ονομασία “Αλμπαζίν” από το ομώνυμο φρούριο, το οποίο χτίστηκε στα 1650 κοντά στον ποταμό Αμούρ (φυσικό σύνορο της Ρωσίας με την Κίνα) ο χριστιανός Καζάκος ηγεμόνας Ιερόθεος Χαμπάροβ.

Οι Κινέζοι επιτέθηκαν στην περιοχή στις 24 Μαρτίου 1652.Με συνεχείς επιθέσεις μέχρι το 1658 κατάφεραν τελικά να κάψουν το Αλμπαζίν και να πάρουν στην Κίνα πολλούς αιχμαλώτους. Ήθελαν η συγκεκριμένη ζώνη να ερημοποιηθεί.

Στα 1665 οι Ρώσοι αποφάσισαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στην περιοχή, ξαναέκτισαν το Αλμπαζίν και έστειλαν εκεί τον ιερομόναχο Ερμογένη από την Μονή της Αγίας Τριάδος του Κίρενσκ. Μαζί του έφερε την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας “ο Ένσαρκος Λόγος». Το 1671 έχτισε ένα μοναστήρι όπου τοποθέτησε την εικόνα. Οι ντόπιοι κάτοικοι άρχισαν σιγά-σιγά να αφομοιώνονται από τους Ρώσους, ενώ πολύ από αυτούς άρχισαν να βαπτίζονται ορθόδοξοι. Μεταξύ αυτών ο πρίγκιπας Χαντιμούρ και ο γιός του Κατάνα,οι οποίοι πήραν το όνομα Πέτρος και Παύλος αντίστοιχα.

Έχουν καταγραφεί πολλά θαύματα της εικόνας της Παναγίας ο “Ένσαρκος Λόγος”, σε όλη την επαρχία της Καμτσεάκας. Η εικόνα λιτανεύεται κατά μήκος των δρόμων της πόλης κάθε χρόνο στις 9 Μαρτίου.

Πολύ όμορφη ουκρανική εικόνα της Θεοτόκου.

Η Μαντόνα της Πολτάβα

Αιθιοπική εικόνα του 1450 με την Παναγία και τον Ιησού

Αιθιοπική εικόνα με την Παναγία και τον Ιησού

Κινέζικη Μαντόνα από τον πρώην Ιησουΐτικο καθεδρικό ναό του Πεκίνου.

Καθολική εικόνα από το Περού. Η Μαντόνα και το Βρέφος Ιησούς, που κρατά στο ένα χέρι ένα πουλί και στο άλλο ένα λουλούδι. Από το Cuzco του Περού, (περίπου 1765).

Εικόνα άγνωστου αγιογράφου όπου παρουσιάζεται η Παναγία σε παιδική ηλικία με την ρόκα της. Φορά χαρακτηριστικό σάλι των γυναικών της φυλής Κέτσουα. Από το Cuzco του Περού,  (18ος αιώνας).

Την τέχνη της αγιογραφίας δίδαξαν στις περιοχές αυτές της Λατινικής Αμερικής καθολικοί ιεραπόστολοι, αλλά οι ιθαγενείς πρόσθεσαν στοιχεία του δικού τους πολιτισμού.

Η Παναγία του Magnificat, λεπτομέρεια. Πίνακας του Sandro Botticelli (c. 1481).

Μεξικανική απεικόνιση της Παναγίας κατά την λαϊκή τέχνη.

Η Παρθένος Μαρία ως Stella Maris

Ασιατική εικόνα της Παναγίας με το Θείον Βρέφος

Εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας από την Αϊτή

Ναΐφ εικόνα της Αφρικανικής Μαντόνας

Ναΐφ εικόνα της Αφρικανικής Μαντόνας

Ινδική απεικόνιση της Παρθένου Μαρίας με το Βρέφος Ιησού σε παραδοσιακή ινδική τεχνοτροπία

Ναΐφ εικόνα της Θεοτόκου