Το καταστροφολογικό σενάριο του ΟΗΕ - Νόαμ Τσόμσκυ και Ηνωμένα Έθνη προειδοποιούν για «Κατάρρευση του Πολιτισμού»

Το καταστροφολογικό σενάριο του ΟΗΕ

Νόαμ Τσόμσκυ και Ηνωμένα Έθνη προειδοποιούν για «Κατάρρευση του Πολιτισμού»

 

«Αυτό που η κάμπια ονομάζει τέλος του κόσμου, η ζωή το λέει πεταλούδα»

Λάο Τσε, 6ος αιώνας π.Χ.

 

Του Λεωνίδα Χ. Αποσκίτη

 

Στην εξαιρετική, αποκαλυπτική-σατιρική, κωμωδία Don’t Look Up, η οποία προβλήθηκε πέρυσι, είδαμε την ιστορία δύο αστρονόμων που προσπαθούν να προειδοποιήσουν την ανθρωπότητα για έναν κομήτη που πλησιάζει και θα καταστρέψει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Το αμερικανικό αυτό φιλμ είναι μια σάτιρα της κυβερνητικής, πολιτικής και δημοσιογραφικής αδιαφορίας απέναντι στην εντεινόμενη κρίση και την πιθανή κατάρρευση της ανθρωπότητας. Οι δύο «αιρετικοί» επιστήμονες αντιμετωπίζονται σχεδόν σαν «ψεκασμένοι» συνωμοσιολόγοι από την συστημική δημοσιογραφία και την διαπλεκόμενη τεχνοκρατία. Αυτή η κωμωδία του Netflix, στην οποία πρωταγωνιστεί ο Λεονάρντο Ντι Κάπριο, συνιστά ένα αποκαλυπτικού τύπου μήνυμα-προειδοποίηση, γι’ αυτό έχει κερδίσει ήδη μια σημαντική θέση στην σύγχρονη ποπ κουλτούρα.

Η άγνοια ολόκληρου του πολιτικού συστήματος αναδεικνύεται με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο μέσα από την εγωιστική και διψασμένη για χρήμα περσόνα της προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, που υποδύεται η Μέρυλ Στρηπ, συνοδευόμενη από τον Jonah Hill, ο οποίος υποδύεται τον σνομπ γυιο της, που είναι και προσωπάρχης του Λευκού Οίκου.

Το Don’t Look Up υπερτονίζει σατιρικά ένα επιστημονικό γεγονός, που αρχικά το αρνούνται και στη συνέχεια το πολιτικοποιούν έντονα οι παγκόσμιοι ηγέτες, οι οποίοι παίρνουν τις αποφάσεις τους, αγνοώντας την απειλή της δικής μας αυτοκαταστροφής και υπολογίζοντας μόνο τα βραχυπρόθεσμα κέρδη των υπερπλούσιων ελίτ.

Η ταινία στέλνει ένα ισχυρό SOS μήνυμα ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά στην κοινωνία μας.

Σε έναν μόλις χρόνο από την κυκλοφορία του φιλμ, σε μια οξεία φάση μετασχηματισμού της παγκόσμιας τάξης όπου οι προοπτικές για ένα επισφαλές μέλλον κάθε άλλο παρά καλές φαίνονται, η κεντρική ιδέα της ταινίας επαληθεύεται με δραματικό τρόπο, αφού μια νέα έκθεση του ΟΗΕ, που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο, προειδοποιεί ότι μια «ολική κοινωνική κατάρρευση» (Total Societal Collapse) γίνεται όλο και πιο πιθανή.

Η Παγκόσμια Έκθεση Αξιολόγησης (Global Assessment Report 2022 - GAR2022), η οποία δημοσιεύθηκε από το Γραφείο του ΟΗΕ για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών (UNDRR) αποκαλύπτει ότι τις τελευταίες δύο δεκαετίες σημειώθηκαν ετησίως 350 έως 500 φυσικές καταστροφές μέσης και μεγάλης κλίμακας.

Όμως, αυτή η έκθεση με τίτλο Our World at Risk (Ο κόσμος μας σε κίνδυνο) απασχόλησε ελάχιστα ή καθόλου το ενδιαφέρον των ΜΜΕ και της πολιτικής τάξης στον δυτικό κόσμο, επαληθεύοντας την ταινία που αναφέραμε.

Ούτε ένα μέσο ενημέρωσης δεν αναφέρθηκε στο τεράστιο αυτό ζήτημα: την αυξανόμενη πιθανότητα κατάρρευσης του πολιτισμού.

Θαμμένη στην έκθεση, η οποία εγκρίθηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ António Guterres, είναι η διαπίστωση ότι οι κλιμακούμενες συνέργειες μεταξύ καταστροφών, οικονομικών τρωτών σημείων και αποτυχιών των οικοσυστημάτων κλιμακώνουν τον κίνδυνο ενός σεναρίου «παγκόσμιας κατάρρευσης».

Το Γραφείο του ΟΗΕ, ενόψει της Παγκόσμιας Πλατφόρμας για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών τον Μάιο του 2022, προβλέπει ότι ο κόσμος θα αντιμετωπίζει περίπου 560 καταστροφές κάθε χρόνο μέχρι το 2030.

Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, ο αριθμός των καταστροφών ανά έτος σε παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να αυξηθεί από περίπου 400 το 2015 σε 560 ετησίως έως το 2030 - μια προβλεπόμενη αύξηση κατά 40%.

Όσον αφορά τις ξηρασίες, υπάρχει μεγάλη διακύμανση από έτος σε έτος. Οι τρέχουσες τάσεις δείχνουν αύξηση άνω του 30% μεταξύ 2000 και 2030.

Ο αριθμός των ακραίων θερμοκρασιακών φαινομένων ανά έτος επίσης αυξάνεται και με βάση τις τρέχουσες τάσεις θα τριπλασιαστεί σχεδόν έως το 2030.

Οι καταστροφές έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα καθώς και στα κοινωνικά και οικολογικά συστήματα.

Οι μέσες ετήσιες άμεσες οικονομικές απώλειες από καταστροφές έχουν υπερδιπλασιαστεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Οι έμμεσες επιπτώσεις των καταστροφών μπορεί να έχουν εκτεταμένες αλυσιδωτές επιπτώσεις σε άλλες πτυχές της διαρθρωτικής ή κοινωνικής ανισότητας και σε άλλα κοινωνικά κακά, όπως η βία κατά των γυναικών και οι ανθρωποκτονίες.

Οι κίνδυνοι αυξάνονται παγκοσμίως, όπως και ο αριθμός και το κόστος των καταστροφών. Καθώς ο κίνδυνος πολλαπλασιάζεται, έχει αυξανόμενες επιπτώσεις στις κοινότητες αλλά και σε ολόκληρα συστήματα. Οι παγκόσμιες επιπτώσεις γίνονται τοπικές και το αντίστροφο. 

Ο κίνδυνος ενός σοβαρού πυρηνικού δυστυχήματος στην Ζαπορίζια, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, είναι πολύ σοβαρός, γι’ αυτό είναι έκδηλη η ανησυχία της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας. 

Αυτό είναι το αυστηρό συμπέρασμα της έκθεσης. Είναι η πρώτη φορά που ο ΟΗΕ εκδίδει μια εμβληματική παγκόσμια έκθεση στην οποία διαπιστώνει ότι οι υφιστάμενες παγκόσμιες πολιτικές επιταχύνουν την πορεία προς την κατάρρευση του ανθρώπινου πολιτισμού. Ωστόσο, κατά κάποιον τρόπο αυτή η επείγουσα προειδοποίηση παρέμεινε μέχρι τώρα χωρίς να αναφερθεί όσο θάπρεπε.

Γεγονός είναι ότι τα ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα που επιταχύνονται τα τελευταία χρόνια και οι διαρκείς καιρικές μεταβολές έχουν στοιχειώσει στο μυαλό των κλιματολόγων και προβληματίζουν και τους πιο δύσκολους σκεπτικιστές.

Είναι σχεδόν σίγουρο ότι η Γη ζεσταίνεται, τουλάχιστον από το 1850. Τον τελευταίο αιώνα, μόνο, η θερμοκρασία έχει ανέβει σχεδόν 0,6^ο C κατά μέσον όρο παγκοσμίως. Η στάθμη των θαλασσών έχει επίσης ανέβει 20 cm περίπου λόγω της θέρμανσης των ωκεανών, που κάνει το νερό να διαστέλλεται. Αλλά αυτές οι σταδιακές αλλαγές είναι το λιγότερο κακό σενάριο.

Ο πραγματικός μετεωρολογικός εφιάλτης είναι το σενάριο της απότομης αλλαγής του κλίματος προς το οποίο κλίνουν οι πρόσφατες επιστημονικές μελέτες. Για παράδειγμα, νέα στοιχεία δείχνουν ότι κάτι τέτοιο συνέβη πριν από 13.000 χρόνια περίπου, στο τέλος της Εποχής των Παγετώνων.

Οι κλιματολόγοι άρχισαν να ανησυχούν σοβαρά για το ενδεχόμενο αυτό μετά τη μελέτη διαφόρων ενδείξεων για τη θερμοκρασία του πλανήτη που βρέθηκαν σε προϊστορικά στρώματα πάγου στην Ανταρκτική. Τα επιστημονικά αυτά δεδομένα δείχνουν ότι μια σειρά δραματικών αλλαγών στην μέση θερμοκρασία του πλανήτη συνέβησαν στο παρελθόν με τρομακτική ταχύτητα – σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και μέσα σε λίγα χρόνια.

Το σίγουρο είναι ότι δεν έφταιγε η ανθρώπινη δραστηριότητα… και τα εργοστάσια που ξεκίνησε μια τέτοια κατάρρευση στο απόμακρο παρελθόν. Η προπαγάνδα της "κλιματικής κρίσης" που προωθούν σήμερα οι Γκλομπαλιστές κρύβει άλλα, γεωπολιτικά, συμφέροντα.

Οι μύθοι και οι παραδόσεις όλων των λαών –αν τις δεχθούμε ως ιστορικά γεγονότα- είναι γεμάτοι από περιγραφές φαινομένων «ξαφνικής αλλαγής» του κλίματος. Στους ιστορικούς χρόνους γνωρίζουμε μόνο την Μικρή Εποχή των Παγετώνων, που επικράτησε μετά το 1380 για αρκετούς αιώνες.

Μέχρι πρόσφατα οι επιστήμονες γενικά αρνούνταν να δηλώσουν κάτι θετικό πάνω σ’ αυτό το θέμα, επικαλούμενοι την έλλειψη δεδομένων.

Όλα άλλαξαν, όμως, πριν δύο χρόνια με την μετεωρολογική «βόμβα» μεγατόνων που έριξε το Πεντάγωνο των ΗΠΑ στα κεφάλια όλων μας, ειδικών και μη. Και κλόνισε ακόμα και τους πιο φανατικούς σκεπτικιστές. Μιλάμε για την απόρρητη έκθεση ειδικών επιστημόνων που προειδοποιούν ότι η «ανατροπή των ωκεανικών και ατμοσφαιρικών συστημάτων που ελέγχουν την σταθερότητα του κλίματος, μπορεί να επέλθει σε λιγότερο από μια δεκαετία».

Όταν οι έρευνες των επιστημόνων για την αλλαγή στο κλίμα θορύβησαν το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, το Πεντάγωνο επέλεξε έναν διακεκριμένο ερευνητή, τον Πίτερ Σβαρτζ, για να συντονίσει μια έρευνα σχετική με τις επιπλοκές στην εθνική ασφάλεια από μία τέτοια ραγδαία αλλαγή. Πρόκειται για ένα μυστηριώδες πρόσωπο του αμερικανικού κατεστημένου που «συνδέει» την τέχνη με την πραγματική ζωή, εργαζόμενος πότε ως βοηθός του Στήβεν Σπίλμπεργκ στην φουτουριστική ταινία «Minority Report» και πότε ως σύμβουλος της CIA και του Πενταγώνου. Ο Σβαρτζ ήρθε σε επαφή με κορυφαίους κλιματολόγους και τους πίεσε να του μιλήσουν για όλα τα υποθετικά σενάρια για τα οποία συνήθως διστάζουν να μιλήσουν δημοσίως.

Το αποτέλεσμα είναι μία απόρρητη αναφορά, η οποία ήταν έτοιμη το 2004 και, σύμφωνα με ό,τι έχει διαρρεύσει από αυτήν, σκιαγραφεί ένα δραματικό (αλλά όχι απίθανο) σενάριο, σύμφωνα με το οποίο η κλιματική αλλαγή τα επόμενα 20 χρόνια μπορεί να καταλήξει σε μια παγκόσμια καταστροφή που θα κοστίσει εκατομμύρια ζωές σε πολέμους και φυσικές καταστροφές.

Κάθε ημέρα πυκνώνουν οι δυσοίωνες προβλέψεις για ένα πιθανό μέλλον παγκόσμιας Αποκάλυψης με κατακλυσμιαίες πλημμύρες, ανεμοστρόβιλους και ακραία καιρικά φαινόμενα, που απειλούν να καταστρέψουν τον πολιτισμό μας.

Πρέπει, όμως, πάντα να είμαστε καχύποπτοι για την χρήση και την απώτερη σκοπιμότητα αυτών των σεναρίων γιατί γύρω από το κλίμα παίζονται μεγάλα παιγνίδια. Αφ’ ενός, έχουμε την σύγκρουση των κατεστημένων πετρελαϊκών καρτέλ (Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ) με τις πολυεθνικές των «νέων ενεργειών» και της πυρηνικής ενέργειας (Δημοκρατικοί, αντίστοιχα). Αφ’ ετέρου, κάθε φαινόμενο –όπως η τρομοκρατία, το κλίμα, οι πληροφορίες- που έχει υπερεθνικές διαστάσεις χρησιμοποιείται από την ελίτ της Νέας Τάξης για «παγκόσμιο σωφρονισμό» και διάλυση των εθνικών Συνταγμάτων με την επιβολή διεθνών κανονισμών και περιορισμών, όπως συνέβη τα τελευταία δύο χρόνια με το σκηνικό του Covid-19.

Ο Άγγελος του Θανάτου ενώ κρούει την πόρτα κατά τη διάρκεια του λοιμού της Ρώμης.

Χαρακτικό του Levasseur εμπνευσμένο από την ελαιογραφία του J. Delaunay (1879).

Παρά την πληθώρα βιβλίων και άρθρων, δεν έχουμε μια πειστική εξήγηση ως προς το γιατί οι πολιτισμοί καταρρέουν. Ίσως να πρόκειται για ένα σημείο καμπής, όταν οι επιδεινούμενοι στρεσογόνοι παράγοντες ξεπερνούν την ικανότητα αντιμετώπισής τους από την κοινωνία.

Οι Μεγάλοι Πολιτισμοί αυτοκτονούν

Η μελέτη της κατάρρευσης των ιστορικών πολιτισμών μπορεί να μας πει πόσο μεγάλο κίνδυνο αντιμετωπίζουμε σήμερα, λέει ο ειδικός σε θέματα κατάρρευσης Luke Kemp. Είναι ανησυχητικό ότι τα σημάδια επιδεινώνονται. [του Luke Kemp, https://www.bbc.com/future/article/are-we-on-the-road-to-civilisation-collapse, 19/02/2019]

Το εξελικτικό αρχείο είναι γεμάτο από ξαφνικές μαζικές εξαλείψεις των κυρίαρχων ειδών. Οι εξαλείψεις αυτές έχουν προκληθεί σε πολλές περιπτώσεις από τις αιφνίδιες μεταβολές του κλίματος στις οποίες τα είδη ήταν ανίκανα να προσαρμοστούν.

Μετά από την έναρξη της Ολοκαίνου γεωλογικής εποχής, περίπου πριν από 11.000 χρόνια, συνέβησαν διάφορες ξαφνικές αλλαγές κλίματος μεγάλης έκτασης που καταγράφηκαν στο παλαιοκλιματολογικό γεωλογικό αρχείο σε ολόκληρο τον κόσμο.

Άλλες μικρότερες, αλλά επίσης ξαφνικές και ευρείας έκτασης, αλλαγές σε ξηρότερες ή υγρότερες συνθήκες έχουν επίσης διαπιστωθεί για πολλά μέρη του κόσμου κατά το δεύτερο μισό της Ολοκαίνου, πριν από περίπου 5.000 έτη.

Παρά το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών μας βασίζεται σε μια περίοδο που η γη ήταν καλυμμένη με στρώματα πάγου, υπήρξαν τουλάχιστον μερικές αιφνίδιες μεταβολές κλίματος που εμφανίστηκαν όταν οι πάγοι δεν ήταν περισσότεροι από σήμερα, όπως το εμφανώς ευρείας κλίμακας περιστατικό ψύχους/ξηρασίας που συνέβη κατά την Ύστερη Ολόκαινο, γύρω στα 3.800 χρόνια πριν.

Οι αρχαιολόγοι ενοχοποιούν την απότομη κλιματική αλλαγή για την κατάρρευση του πολιτισμού της κλασσικής περιόδου των Μάγιας. Επίσης, οι εναλλασσόμενες περίοδοι υγρασίας και ξηρασίας φαίνεται να έπαιξαν κάποιο ρόλο στην άνοδο και την πτώση του παράκτιου και του ορεινού πολιτισμού του Ισημερινού και του Περού. Η έναρξη της γεωργικής καλλιέργειας στην Μέση Ανατολή οπωσδήποτε συνδέεται πολύ στενά με μια ξαφνική άνοδο της θερμοκρασίας που σηματοδοτεί την απαρχή της Ολοκαίνου.

Η κατάρρευση μπορεί να οριστεί ως ταχεία και διαρκής απώλεια πληθυσμού, ταυτότητας και κοινωνικοοικονομικής πολυπλοκότητας. Οι δημόσιες υπηρεσίες καταρρέουν και επέρχεται αταξία καθώς η κυβέρνηση χάνει τον έλεγχο του μονοπωλίου του κράτους.

Σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί του παρελθόντος αντιμετώπισαν αυτή την μοίρα. Ορισμένοι ανέκαμψαν ή μεταμορφώθηκαν, όπως οι Κινέζοι και οι Αιγύπτιοι. Άλλοι κατέρρευσαν οριστικά, όπως η περίπτωση του Νησιού του Πάσχα. Μερικές φορές οι πόλεις στο επίκεντρο της κατάρρευσης αναβιώνουν, όπως συνέβη με τη Ρώμη. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως τα ερείπια των Μάγια, παραμένουν εγκαταλελειμμένα ως μαυσωλεία για τους μελλοντικούς τουρίστες. Όλο το παρελθόν μας χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα τέτοια φαινόμενα.

Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Luke Kemp: «Στο πλαίσιο της έρευνάς μου στο Κέντρο για τη Μελέτη του Υπαρξιακού Κινδύνου στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, προσπαθώ να ανακαλύψω γιατί συμβαίνει η κατάρρευση μέσω μιας ιστορικής αυτοψίας. Τι μπορεί να μας πει η άνοδος και η πτώση των ιστορικών πολιτισμών για τον δικό μας; Ποιες είναι οι δυνάμεις που επισπεύδουν ή καθυστερούν μια κατάρρευση; Και βλέπουμε παρόμοια μοτίβα σήμερα;».

Ο μεγάλος ιστορικός Arnold Toynbee στο μνημειώδες έργο του για την «Μελέτη της Ιστορίας» συμπέρανε ότι οι μεγάλοι πολιτισμοί δεν δολοφονούνται, αντίθετα αυτοκτονούν… Με λίγα λόγια, οι πολιτισμοί είναι συνήθως υπεύθυνοι για την παρακμή τους, ωστόσο η αυτοκαταστροφή τους συχνά υποβοηθείται.

Αν η μοίρα των προηγούμενων πολιτισμών μπορεί να αποτελέσει οδικό χάρτη για το μέλλον του δικού μας, θα δούμε ότι οι «τέσσερις καβαλλάρηδες» της κατάρρευσης είναι: πόλεμος, φυσικές καταστροφές, πείνα και λοιμοί. Ιστορικοί, ανθρωπολόγοι και άλλοι επιστήμονες έχουν προτείνει διάφορες εξηγήσεις, όπως:

Κλιματική Αλλαγή: Η κατάρρευση των Ανασάζι, του προκολομβιανού πολιτισμού Tihuanaco, των Ακκάδιων, των Μάγια, της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και πολλών άλλων συνέπεσε με απότομες κλιματικές αλλαγές, συνήθως ξηρασίες.

Περιβαλλοντική Καταπολέμηση: Αυτή η θεωρία της οικολογικής κατάρρευσης, η οποία έχει γίνει αντικείμενο βιβλίων μπεστ σέλλερ, επισημαίνει την υπερβολική αποψίλωση των δασών, τη ρύπανση των υδάτων, την υποβάθμιση του εδάφους και την απώλεια της βιοποικιλότητας ως καταλυτικές αιτίες.

Ανισότητα και Ολιγαρχία: Η ανισότητα του πλούτου και η πολιτική ανισότητα μπορεί να είναι κεντρικοί παράγοντες κοινωνικής αποσύνθεσης, όπως και η ολιγαρχία και η συγκέντρωση της εξουσίας μεταξύ των ηγετών. Η ανισότητα υπονομεύει τη συλλογική αλληλεγγύη και ακολουθούν πολιτικές αναταραχές. Αυτό δεν προκαλεί μόνο κοινωνική δυστυχία, αλλά δυσχεραίνει την ικανότητα μιας κοινωνίας να ανταποκριθεί στα οικολογικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.

Ο τομέας της κλιμακοδυναμικής μοντελοποιεί τον τρόπο με τον οποίο παράγοντες όπως η ισότητα και η δημογραφία συσχετίζονται με την πολιτική βία.

Εξωτερικά Σοκ: Η αυτοκρατορία των Αζτέκων, για παράδειγμα, τερματίστηκε από τους Ισπανούς εισβολείς. Μερικές φορές οι καταστροφές συνδυάζονταν, όπως συνέβη με την εισαγωγή και του βακτηρίου της σαλμονέλας από τους Ισπανούς εισβολείς στην Αμερική.

«Μπορεί τώρα να είμαστε πιο προηγμένοι τεχνολογικά. Αλλά αυτό δεν μας δίνει αρκετό λόγο να πιστεύουμε ότι είμαστε απρόσβλητοι από τις απειλές που κατέστρεψαν τους προγόνους μας. Οι νέες τεχνολογικές μας ικανότητες φέρνουν ακόμη και νέες, πρωτοφανείς προκλήσεις στο μείγμα», τονίζει ο Luke Kemp.

Τα τελευταία χρόνια, ένας αυξανόμενος αριθμός ακαδημαϊκών των ουμανιστικών επιστημών έχουν στρέψει - ίσως λόγω της κρίσης στις τάξεις τους - την προσοχή τους σε ακόμη μεγαλύτερες κρίσεις που απειλούν την Αμερική και τον κόσμο σήμερα. Το βιβλίο της Sophia Rosenfeld, Democracy and Truth: A Short History (Δημοκρατία και αλήθεια: Μια σύντομη ιστορία), και το βιβλίο του Roy Scranton, We’re Doomed. Now What? Essays on War and Climate Change (Είμαστε καταδικασμένοι. Τώρα τι γίνεται; Δοκίμια για τον πόλεμο και την κλιματική αλλαγή), αποτελούν παράδειγμα της αυξανόμενης τάσης των μελετητών που είναι πρόθυμοι να σκύψουν από τον «πύργο» τους και να παρέμβουν σε κρίσιμες δημόσιες συζητήσεις.

Στο Democracy and Truth, η Rosenfeld εξετάζει τη στιγμή της «μετα-αλήθειας» μας, των «εναλλακτικών γεγονότων» και του «η αλήθεια δεν είναι αλήθεια» και αποκαλύπτει πώς οι έντονες αντιπαραθέσεις σχετικά με την αλήθεια αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας της δημοκρατικής θεωρίας και πρακτικής.

Ενώ η Rosenfeld δείχνει ότι υπάρχει μια μακρά προϊστορία στους πολέμους για την αλήθεια που μαίνονται σήμερα, ο Scranton δείχνει ότι μπορεί να μην υπάρχει και πολύ μέλλον για τον πλανήτη όπως τον ξέρουμε. Ο Scranton πρωτοεμφανίστηκε ως σχολιαστής της κλιματικής αλλαγής (και του πολέμου) με το εντυπωσιακό δοκίμιό του Learning How to Die in the Anthropocene (Μαθαίνοντας πώς να πεθαίνουμε στην Ανθρωπόκαινο) στους New York Times το 2013.

Τι σημαίνει μια ζωή μπροστά στον θάνατο των ειδών ή την κατάρρευση του παγκόσμιου πολιτισμού; Ο Scranton ξεκίνησε έτσι μια φιλοσοφική αναμέτρηση σχετικά με την «Ανθρωπόκαινο» ως έννοια και βιωμένη πραγματικότητα. «Το θέμα είναι ότι τώρα πρέπει να μάθουμε πώς να πεθαίνουμε» - και να ζούμε – «όχι ως άτομα, αλλά ως πολιτισμός», κατέληξε.

Τόσο η Rosenfeld όσο και ο Scranton αναγνωρίζουν ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι μέρος της ιστορίας, αν και κανένας από τους δύο δεν τον υποβάλλει σε συνεχή ανάλυση. Η Rosenfeld αναγνωρίζει ότι «ήρθε και πάλι η ώρα να σκεφτούμε εναλλακτικές λύσεις στη λογική του ‘η αγορά ξέρει πάντα καλύτερα’» και ότι «η ιστορία της σύγχρονης δημοκρατίας παραμένει επίσης η ιστορία του σύγχρονου καπιταλισμού, και οποιαδήποτε πραγματική λύση στα σημερινά μας δεινά απαιτεί πιθανώς την αντιμετώπισή τους σε συνδυασμό». Χωρίς αμφιβολία, οι μεγάλες επιχειρήσεις που επιδιώκουν λιγότερες ρυθμίσεις και φορολογικές επιβαρύνσεις έχουν διαπιστώσει ότι η λαϊκιστική οργή μπορεί να μετατραπεί σε προσοδοφόρα κέρδη, φθάνει να δείξουν ότι οι κυβερνητικές παρεμβάσεις γίνονται από και προς όφελος των «ημέτερων» και των «φιλελεύθερων ελίτ».

Ο πολιτικός οικονομολόγος Μπέντζαμιν Φρίντμαν συνέκρινε κάποτε την σύγχρονη δυτική κοινωνία με ένα στατικό ποδήλατο του οποίου οι τροχοί περιστρέφονται στον αέρα από την οικονομική ανάπτυξη... Αν δεν βρούμε τρόπο να βάλουμε το ποδήλατο σε κίνηση, θα αντιμετωπίσουμε τελικά την πλήρη κοινωνική κατάρρευση.

Τέτοιες καταρρεύσεις έχουν συμβεί πολλές φορές στην ανθρώπινη ιστορία, και κανένας πολιτισμός, όσο μεγάλος κι αν φαίνεται, δεν είναι απρόσβλητος από τα τρωτά σημεία που μπορούν να οδηγήσουν μια κοινωνία στο τέλος της. Η ιστορία μας λέει ότι συνήθως είναι μια πληθώρα παραγόντων που συμβάλλουν στην κατάρρευση.

Το σενάριο του ΟΗΕ

Σύμφωνα με ένα επαναλαμβανόμενο στην ιστορία σενάριο, οι καταστροφές έρχονται όταν οι ελίτ ωθούν την κοινωνία προς την αστάθεια και την ενδεχόμενη κατάρρευση, συγκεντρώνοντας τεράστιες ποσότητες πλούτου και πόρων και αφήνοντας ελάχιστα ή καθόλου για τους απλούς πολίτες, οι οποίοι είναι πολύ περισσότεροι από αυτές, αλλά τις στηρίζουν με την εργασία τους.

Οι ανισότητες που βλέπουμε σήμερα, τόσο στο εσωτερικό όσο και μεταξύ των χωρών, υποδηλώνουν ήδη τέτοιες ανισότητες. 

Καθώς περνάει ο καιρός, η δυτική αυτοκρατορία γίνεται όλο και πιο ασήμαντη και οι δυτικές κοινωνίες μπορεί να έρθουν αντιμέτωπες με ένα βίαιο, δραματικό τέλος και να παρασύρουν τον κόσμο σ’ αυτό. «Τα πράγματα είναι άσχημα, πολύ άσχημα!», γράφει στο βιβλίο του «Ακατοίκητη γη: μια Ιστορία του μέλλοντος» ο δημοσιογράφος Ντέϊβιντ Γουάλας-Γουέλς, ο οποίος έχει επεξεργασθεί δεκάδες επιστημονικές μελέτες άρθρα, έρευνες και βιβλία για να συλλέξει τα δεδομένα που αναφέρει (στα ελληνικά εκδόσεις Μεταίχμιο).

Μέσα από όλον αυτόν τον όγκο δεδομένων διατυπώνεται ρητά ότι η τυφλή πίστη στην τεχνολογία και στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις της αγοράς, οι περικοπές στις δαπάνες για υποδομές, η ανυπαρξία κοινωνικού κράτους λόγω των νεοφιλελεύθερων συνταγών, στον απόηχο του κράχ του 2008, επιταχύνουν τον ρυθμό του καταστροφολογικού σεναρίου. Τσουνάμια, σεισμοί, μεγα-πυρκαγιές, τυφώνες έχουν ξαναγίνει στο παρελθόν, αλλά η μοντέρνα δυτική πεποίθηση ότι η ιστορία κινείται προς μια μόνο κατεύθυνση, αυτή της «προόδου», απειλεί πολύ περισσότερο σήμερα το κλίμα και τον πολιτισμό από άλλοτε και θέτει σε πρωτοφανή κίνδυνο το μέλλον της ανθρωπότητας.

Ισχυρό SOS εκπέμπουν, επίσης, επιστήμονες για την αντιστροφή των πόλων της Γης, που είναι πιθανόν να γίνει σύντομα. Η προσωρινή κατάρρευση του μαγνητικού πεδίου της Γης πριν από 42.000 χρόνια προκάλεσε σημαντικές κλιματικές αλλαγές που οδήγησαν σε παγκόσμιες περιβαλλοντικές αλλαγές και μαζικές εξαφανίσεις ειδών, σύμφωνα με μια νέα διεθνή μελέτη με επικεφαλής το UNSW (Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας) του Σίδνεϋ και το Μουσείο της Νότιας Αυστραλίας.

Αυτή η δραματική καμπή στην ιστορία της Γης - διανθισμένη με ηλεκτρικές καταιγίδες, εκτεταμένο σέλας και κοσμική ακτινοβολία - προκλήθηκε από την αναστροφή των μαγνητικών πόλων της Γης και την αλλαγή των ηλιακών ανέμων.

Οι ερευνητές ονόμασαν αυτή την επικίνδυνη περίοδο «Μεταβατικό Γεωμαγνητικό Γεγονός Άνταμς», ή εν συντομία «Γεγονός Άνταμς» - ως φόρο τιμής στον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Douglas Adams.

«Για πρώτη φορά στην ιστορία καταφέραμε να χρονολογήσουμε με ακρίβεια τον χρόνο και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της τελευταίας αναστροφής των μαγνητικών πόλων», λέει ο Chris Gurney, καθηγητής στην Σχολή Επιστημών του UNSW και από τους επικεφαλής συγγραφείς της μελέτης.

Είναι γνωστό ότι ο πλανήτης μας περιβάλλεται από ένα ισχυρότατο μαγνητικό πεδίο, το οποίο προέρχεται από τον πυρήνα του και το οποίο μας προστατεύει από τις καταστροφικές ηλιακές καταιγίδες.

Πολλές πτυχές της καθημερινής μας ζωής εξαρτώνται από το μαγνητικό πεδίο της Γης, οι «άγκυρες» του οποίου είναι ο Βόρειος και ο Νότιος Πόλος. Ηλεκτροδότηση, τηλεπικοινωνίες, ακόμα και ο προσανατολισμός πολλών ζώων εξαρτώνται από αυτό, όπως γράφει στο νέο της βιβλίο «The Spinning Magnet» η Αλάνα Μίτσελ. Ωστόσο δεν ήταν πάντα έτσι το δίπολο Βόρειος και Νότιος μαγνητικός πόλος της Γης, διότι αντιστρέφονται περιοδικά.

Σε μια νέα αναφορά, ο Ντάνιελ Μπέϊκερ (Daniel Baker), διευθυντής της Ατμοσφαιρικής και Διαστημικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, ισχυρίζεται ότι υπάρχουν ενδείξεις αντιστροφής. Όπως δηλώνει, αν συμβεί αυτή η αναστροφή, είναι πιθανό να καταστήσει κάποιες περιοχές του πλανήτη «ακατοίκητες».

Και ποια θα είναι η μοίρα μας: «Οι συνέπειες είναι δυνάμει καταστροφικές», ισχυρίζεται ο Ντάνιελ Μπέϊκερ, που είναι ειδικός στην ηλιακή ακτινοβολία και το πώς αυτή επηρεάζει τον πλανήτη μας. Όπως λέει, δεν έχει αμφιβολία πως τμήματα του πλανήτη μας θα γίνουν μη κατοικήσιμα, αλλά δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποια θα είναι αυτά. Αυτό που εννοεί είναι ότι επιπλέον υπεριώδης ακτινοβολία, η οποία είναι επιβλαβής στον ανθρώπινο ιστό και μπορεί να προκαλέσει μεταλλάξεις, θα πλήξει τον πλανήτη, «επειδή δεν θα έχουμε την μαγνητική ασπίδα να μας προστατεύει».

Τα βασανιστικά αυτά συναισθήματα των ειδικών – που πολλές φορές έχουν γελοιοποιηθεί από τα ΜΜΕ ως «καταστροφολόγοι» - έρχεται να επιβεβαιώσει η πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ GAR 22 (UN Global Assessment Report), στην οποία αναφέρθηκε, τον Ιούνιο, ο γνωστός στοχαστής Νόαμ Τσόμσκυ, ένας από τους πιο διακεκριμένους πολιτικούς χαρτογράφους της παγκοσμιοποίησης και των κινδύνων που ενέχει.

«Βρισκόμαστε σε μια μοναδική στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας. Οι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν τώρα αμέσως θα καθορίσουν την πορεία της μελλοντικής ιστορίας, αν πρόκειται να υπάρξει ανθρώπινη ιστορία, πράγμα που είναι πολύ αμφίβολο. Υπάρχει ένα στενό περιθώριο μέσα στο οποίο πρέπει να εφαρμόσουμε μέτρα για να αποτρέψουμε την κατακλυσμική καταστροφή του περιβάλλοντος».

Με αφορμή την πρόσφατη προειδοποίηση του ΟΗΕ, ο Νόαμ Τσόμσκυ επανέλαβε, μιλώντας ως κύριος ομιλητής στο 51ο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Ηλιακής Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού (21 Ιουνίου 2022), την κεντρική παραδοχή των καταστροφολόγων: «Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι πέρα από οτιδήποτε έχουν αντιμετωπίσει ποτέ οι άνθρωποι. Η μοίρα της ζωής στον πλανήτη είναι πλέον προ των πυλών».

Ο Τσόμσκυ αμφισβητεί την επιβιωσιμότητα της ανθρωπότητας με μια φράση-κλειδί, ως εξής: «Αν πρόκειται να υπάρξει οποιαδήποτε ανθρώπινη ιστορία, πράγμα που είναι πολύ αμφίβολο». Αυτή η δήλωση δεν προέρχεται από κάποιον σεναριογράφο θρίλλερ του Χόλλυγουντ, αλλά από τον Νόαμ Τσόμσκυ, την πιο γνωστή φιγούρα του ακαδημαϊκού κόσμου των ΗΠΑ.

«Ο Τσόμσκυ εκφράζει τα ίδια συναισθήματα με τους καταστροφολόγους του πλανήτη και σε συνδυασμό με μια απίθανη αλλά πραγματική ανάλυση καταστροφολόγων των Ηνωμένων Εθνών, η οποία είναι πολύ βαθύτερη και τρομακτικότερη από ό,τι έχει ακουσθεί ποτέ δημοσίως σχετικά με αυτά που θα ακολουθήσουν», επισημαίνει ο αναλυτής Robert Hunziker (counterpunch.org, 08/07/2022).

Σύμφωνα με τον Τσόμσκυ, για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας ο Homo sapiens ζούσε σε αρμονία με τη φύση, μέχρι την 6η Αυγούστου 1945, την ημέρα που μας έδωσε δύο σκληρά μαθήματα: (1) Η ανθρώπινη ικανότητα έφτασε σε ένα επίπεδο να καταστρέψει τα πάντα, (2) Πολύ λίγοι φάνηκαν να νοιάζονται. Το αποτέλεσμα: «Τώρα, βρισκόμαστε στο σημείο όπου οι κύριοι θεσμοί της οργανωμένης κοινωνίας έχουν την πρόθεση να καταστρέψουν την οργανωμένη ανθρώπινη ζωή στη Γη και τα εκατομμύρια άλλα είδη». Και, πολύ λίγοι φαίνεται να νοιάζονται αρκετά για να το σταματήσουν.

Πράγματι, οι βόμβες Χιροσίμα-Ναγκασάκι είχαν ισχύ μόλις 15.000-20.000 τόνων ΤΝΤ. Σήμερα κατασκευάζονται βόμβες 15.000.000-50.000.000 τόνων ΤΝΤ. Αντιλαμβάνεστε την διαφορά; Μια μόνο απ’ αυτές αρκεί για να εξαφανίσει πάνω από την μισή Ευρώπη και η υπόλοιπη να θερίζεται από τον καρκίνο για τουλάχιστον έναν αιώνα. Και υπάρχουν πολλές χιλιάδες βόμβες στα οπλοστάσια των υπερδυνάμεων.

Η μοίρα του κόσμου κρέμεται από το τι θα συμβεί στην Ουάσιγκτον. Δεν είναι μυστικό. Πράγματι, η ανταποκρίτρια των New York Times για το ενεργειακό περιβάλλον, Coral Davenport, περιέγραψε σε πρόσφατο άρθρο της στους NYT μια μακρά, προσεκτικά εκτελεσμένη εκστρατεία για την καταστροφή της οργανωμένης ανθρώπινης ζωής στην Γη: Republican Drive to Tilt Courts Against Climate Action Reaches a Crucial Moment, NYT, 19 Ιουνίου 2022.

Ο Τσόμσκυ αναγνωρίζει ότι το άρθρο των Times μπορεί να φαίνεται εξωφρενικό, αλλά θεωρεί ότι είναι απολύτως ακριβές. Όπως εξηγείται σε αυτό, η εκστρατεία διεξάγεται σχολαστικά εδώ και χρόνια από το Ενεργειακό Σύστημα. Είναι τεράστιο σε θεσμικό εύρος, περιλαμβάνοντας εταιρείες ορυκτών καυσίμων, τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ένα μεγάλο μέρος της νομικής κοινότητας. Έχει επίσης μια διεθνή βάση υποστήριξης που ονομάζεται ΝΑΤΟ…

Εκτός από τις πρωταρχικές ανησυχίες για μια αυξανόμενη απειλή πυρηνικού πολέμου και για την αποτυχία αποτροπής της θανατηφόρας παγκόσμιας θέρμανσης, έχει προστεθεί μια νέα ανησυχία: η υποβάθμιση του ορθολογικού λόγου. Αν δεν μπορέσει να κλείσει αυτό το χάσμα, δεν υπάρχει καμία ελπίδα να κλείσει ο τρόμος εγκαίρως για να σωθούμε».

Επιπλέον, για τον Τσόμσκυ, υπάρχει ένα βαθύτερο ερώτημα. Πρόκειται για το περίφημο παράδοξο του Φέρμι...

Ο Ενρίκο Φέρμι (1901-1954) ήταν διακεκριμένος αστροφυσικός (βραβείο Νόμπελ Φυσικής, 1938) και αισθανόταν βέβαιος για την πραγματικότητα ενός τεράστιου αριθμού πλανητών με συνθήκες που θα μπορούσαν να συντηρήσουν τη ζωή και να οδηγήσουν σε ανώτερη νοημοσύνη.

Σύμφωνα με τον Τσόμσκυ, μια απάντηση που έχει προταθεί και δεν μπορεί να απορριφθεί είναι ότι η ανώτερη νοημοσύνη έχει πράγματι αναπτυχθεί πολλές φορές κατά τη διάρκεια των αιώνων, αλλά έχει αποδειχθεί πάντα θανατηφόρα.

Don't Look Up!

Ωστόσο, η κατάσταση είναι πιθανό να είναι χειρότερη από ό,τι αναγνωρίζεται στην έκθεση του ΟΗΕ.

Η βρετανική εφημερίδα Byline Times αποκάλυψε το περασμένο καλοκαίρι ότι, σύμφωνα με τον καθηγητή Will Steffen του Κέντρου Ανθεκτικότητας της Στοκχόλμης, δύο ακόμη πλανητικά όρια - η οξίνιση των ωκεανών (η μείωση της τιμής του pH του θαλασσινού νερού) και η χρήση του γλυκού νερού - πιθανότατα μέσα στην δεκαετία θα έχουν επίσης «ξεπεραστεί», πράγμα που σημαίνει ότι παραβιάζουμε έξι από τα εννέα πλανητικά όρια. Αν συνεχίσουμε να υπερβαίνουμε τα όρια με αυτόν τον ρυθμό, είναι πιθανό να τα υπερβούμε σχεδόν όλα πριν από το 2030.

Το πλαίσιο των πλανητικών ορίων αναπτύχθηκε από το Κέντρο Ανθεκτικότητας της Στοκχόλμης το 2009 για να παράσχει αυτό που αποκαλεί «επιστημονικά τεκμηριωμένη ανάλυση του κινδύνου ότι οι ανθρώπινες διαταραχές θα αποσταθεροποιήσουν το γήινο σύστημα σε πλανητική κλίμακα». Το πλαίσιο αυτό προσδιορίζει μια σειρά από εννέα βασικά οικοσυστήματα, τα οποία, εάν περάσουν ένα συγκεκριμένο όριο, θα μειώσουν δραματικά τον «ασφαλή χώρο λειτουργίας» για τον ανθρώπινο πληθυσμό.

Η έκθεση του ΟΗΕ σημειώνει ότι τουλάχιστον τέσσερα από τα εννέα πλανητικά όρια φαίνεται τώρα να λειτουργούν εκτός του ασφαλούς χώρου λειτουργίας.

Ο Nafeez Ahmed, Βρετανός ερευνητής δημοσιογράφος και πρώην Επισκέπτης Ερευνητής στη Σχολή Επιστημών και Τεχνολογίας του Anglia Ruskin University (Global Sustainability Institute), σε άρθρο του στο Democracy Press κάνει το παρακάτω σχόλιο:

«Υπάρχουν όμως λόγοι να υποπτευθούμε ότι έχει ήδη ξεκινήσει μια διαδικασία κατάρρευσης, ακόμη και αν είναι ακόμη δυνατό να συγκρατηθεί».

Ένας ανώτερος σύμβουλος του Γραφείου του ΟΗΕ για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών και συνεργάτης της Παγκόσμιας Έκθεσης Αξιολόγησης GAR2022, ο οποίος μίλησε στους Byline Times υπό τον όρο της ανωνυμίας, ισχυρίζεται ότι ο κόσμος είχε «περάσει το σημείο χωρίς επιστροφή» και «δεν αισθάνομαι ότι αυτό έχει γίνει αντιληπτό σωστά στα Ηνωμένα Έθνη ή στα μέσα ενημέρωσης».

Το GAR2022 του ΟΗΕ, πάντως, είναι ένα έγγραφο ορόσημο. Είναι η πρώτη φορά που τα Ηνωμένα Έθνη υπογραμμίζουν με σαφήνεια τον επικείμενο κίνδυνο «ολικής κοινωνικής κατάρρευσης», εάν το ανθρώπινο σύστημα συνεχίσει να υπερβαίνει τα πλανητικά όρια που είναι κρίσιμα για τη διατήρηση ενός ασφαλούς χώρου λειτουργίας του γήινου συστήματος.

Το έγγραφο υποστηρίζει ότι η πολιτική και παγκόσμια αστάθεια θα επιδεινωθεί από «ένα περιβάλλον που υποβαθμίζεται γρήγορα», το οποίο θα μπορούσε να «οδηγήσει περαιτέρω σε συγκρούσεις και να εμποδίσει την μελλοντική πρόοδο προς την επίτευξη παγκόσμιων στόχων». Επομένως, ο κόσμος βρίσκεται σε μια πορεία προς ένα σενάριο παγκόσμιας κατάρρευσης και μόνο πολύ μεγαλόπνοες και ανθρωπιστικές πολιτικές, αν υιοθετηθούν, μπορεί να ανακόψουν το σημερινό καρουζέλ του ολέθρου.

Το περίφημο ρολόι της Αποκάλυψης (Doomsday Clock), στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, είναι μια μεταφορά ως προς τις απειλές για την ανθρωπότητα από τις ανεξέλεγκτες τεχνολογικές και πολιτικές εξελίξεις. Το 2020, μετακινήθηκε στα δύο λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα, για πρώτη φορά από το 1953. Τώρα, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι στα 100 δευτερόλεπτα. Όταν ξαναρυθμιστεί… ο Τσόμσκυ φοβάται ότι μπορεί να μετακινηθεί ο λεπτοδείκτης ακόμη πιο κοντά στα μεσάνυχτα, που είναι η τελευταία ώρα στην οποία η ανθρωπότητα αυτοκαταστρέφεται, είτε με κρότο είτε με ασφυξία.

 

Δημοσιεύθηκε στο Τρίτο Μάτι τ.316 – ΣΕΠΤ. 2022